ژرمن‌ها محو شکوه پارسه
مرجان حاجی‌رحیمی
سالن شلوغ است و بازدیدکنندگان برای تماشای تمدن هزاران‌ساله ایران صف کشیده‌اند. برخی ایرانی و اغلب آلمانی‌اند. آنقدر با سکوت و چشمانی پر از هیجان و پرسش به اشیای داخل ویترین‌ها نگاه می‌کنند که گویی نخستین‌بار است با «ایران» آشنا می‌شوند و به‌راستی نیز چنین است.
بن، شهری که مدت‌های زیاد پایتخت آلمان بوده تا آخر مرداد میزبان ۴۴۶ قلم از اشیای باستانی ایران با قدمتی بین هفت تا دوهزار و ۵۰۰سال پیش است که برای کمی بیش از شش‌ماه از موطن خود دورشده‌اند و مهمان ژرمن‌ها در اروپا شده‌اند. آثار نمایشگاه «ایران، فرهنگ کهن بین آب و بیابان» جزو نفیس‌ترین و کمیاب‌ترین آثاری هستند که باستان‌شناسان در طول تاریخ ایران، کشف کرده‌اند. اگرچه همه این اشیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند اما برخی علاوه بر اهمیت، شهرت بیشتری دارند. جام‌های زرین رودبار، مارلیک، عمارلو، کلاردشت و حسنلو جام‌هایی هستند که که هریک به تنهایی یک موزه به‌شمار می‌روند هستند برای پژوهش و تماشا.
نمایشگاه «ایران، فرهنگ کهن بین آب و بیابان» در فضایی متفاوت از آنچه در نمایشگپاه های ایران رایج است، برگزار شده است. رنگ‌آمیزی جذاب تالارها، نورپردازی مناسب ویترین‌ها، امکان استفاده از گوشی سخنگوی نمایشگاه با توضیحات هر شی به سه زبان فارسی، انگلیسی و آلمانی و پخش فیلم‌های کوتاه بخشی از حواشی جذاب این نمایشگاه است.
اما پیش از ورود به نمایشگاه «ایران فرهنگ کهن بین آب و بیایان» که در تالار هنر و نمایش -Bundeskunsthalle – شهر بن که محل برگزاری نمایشگاه های دوره ای است برگزار شده، تفتیش بدنی می‌شوید. زنان را زنان تفتیش می‌کنند و مردان را مردان، و البته با رعایت احترام و بدون تماس بدنی. بهای بلیت نمایشگاه به ازای هر نفر ۱۲ یورو است که قبل از ورود و پس از خروج از نمایشگاه بررسی می‌شود. از بردن کیف‌های بزرگ ممانعت می‌شود و باید آنها را در کمدهای تالار بگذارید.
اما برگزارکنندگان به راحتی بازدیدکنندگان نیز فکر کرده‌اند، از آنجا که برای تماشای کل نمایشگاه دست‌کم سه‌ساعت زمان نیاز است و شاید بازدیدکنندگان خسته شوند، به‌ویژه آنها که سن‌وسالی دارند، در تالارهای نمایش صندلی‌های متحرکی وجود دارد که می‌توان آنها را با خودتان حمل کنید و هرجا می خواهید بنشینید و حتی آن را نزدیک ویترین‌ها بگذارید و با خیال راحت این اشیای شگفت‌انگیز را برانداز کنید.
پس از ورود به نخستین سالن نمایشگاه فیلمی سه‌بعدی از نقشه ایران پخش می‌شود و اطلاعات مختصری از تاریخ و تمدن کشور و دوره‌هایی گفته می‌شود که آثار آن در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است. آثاری از محوطه‌های باستانی شوش، چغازنبیل، ربط، جوبجی، تپه حصار، قیطریه، کلماکره، زیویه، حسنلو، مارلیک، کلاردشت، سیلک، نوشیجان، شهداد، جیرفت، اریسمان، اسماعیل‌آباد و تپه سراب در سه تالار بزرگ که دیوارهایش سرمه‌ای، قرمز و خردلی است، در ویترین‌هایی که برخی در دیوار کار گذاشته شده‌اند و برخی وسط سالن است، با نور‍پردازی‌های مناسب به نمایش گذاشته شده‌اند. توضیحات به سه زبان فارسی، انگلیسی و آلمانی است و بازدیدکنندگان با دستگاهی که مثل تلفن بیسیم است می‌توانند توضیح هر شی‌یی را که بخواهند به هریک از آن سه زبان دریافت کنند. در سالن آخر انیمیشنی از سرگذشت سفال ایران ساخته مریم بیانی با موسیقی از «شیرمحمد اسپندار»٬ هنرمند پیشکوست بلوچ پخش می‌شود، پیرمردی که دونلی نوازی‌اش به تازگی در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده است.
جام‌های طلایی
اگرچه تمام اشیایی که در این نمایشگاه به نمایش در آمده‌اند فاخر و ارزشمند هستند اما جام‌های زرین بیشتر شناخته‌شده‌اند و سه جام مارلیک، حسنلو و کلاردشت بیش از بقیه ارزشمندند.
از منطقه مارلیک در گیلان دو جام به دست آمده که گران‌بهاترین اشیای این مجموعه به‌شمار می‌روند و رقمی معادل یک‌میلیون‌وپانصدهزار یورو هزینه بیمه آنها شده است. جام نخست حدود ۹۰۰ سال پیش از میلاد مسیح یعنی نزدیکِ سه‌هزار سال پیش ساخته شده است. ۱۸ سانتی متر طول دارد و دارای نقش برجسته‌ای از سه گاو و قوچ بالدار است که روی پاها بلند شده‌اند و دست‌هایشان را روی شاخ‌وبرگ‌های درخت زندگی تکیه داده‌اند و سر آنها به‌صورت برجسته از بدنه جام بیرون زده است. در بالا و پایین قسمت استوانه‌ای این جام دو نوار با نقوش هندسی دیده می‌شود.
جام دیگر، مارلیک، جام افسانه زندگی است متعلق به حدود نیمه نخست هزاره اول قبل از میلاد به بلندی ۱۹/۵ سانتی‌متر.این جام شامل چهارردیف نقش روایی از داستان زندگی و بالندگی و مرگ بز کوهی است. در ردیف سوم نقش گرازهای وحشی است و در آخرین ردیف کرکس‌ها ایستاده بر لاشه بز کوهی، که این نقوشْ دور ظرف تکرار شده است. بالا و پایین جام یک ردیف نقوش زنجیره‌ای طبق روال این جام‌ها دیده می‌شود، در ردیف بالایی علاوه بر نقش‌هایی که پیشتر گفته شد، تصویری از حیوانی شبیه میمون نشسته کنار درختی کوچک و چند پرنده در حال پرواز نیز دیده می‌شود که احتمالا اشاره به باورهای پس از مرگ دارد، همچنین ته ظرف نقش حصیری وجود دارد.
جام زرین کلاردشت که در همین منطقه از مازندران کشف شده یک‌هزار سال پیش از میلاد ساخته شده است و ۱۲سانتی متر قد دارد. این جام با نقش سه شیر با سر برجسته ساخته شده که سرها به صورت جداگانه کار شده‌اند و روی جام پَرچ شده‌اند. یک‌ردیف زنجیره‌ای، بالا و پایین جام به‌صورت نقش حاشیه‌ای تکرار شده است و کف آن با نقش ترنج هندسی محصور در نوارِ زنجیره‌ای مزین شده است و درون آن گل‌های شش‌پَر حک‌شده تزیین شده است.
جام زرین حسنلو در آذربایجان غربی کشف شد. این جام ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح با ارتفاع ۲۱ سانتی‌متر ساخته شده است. این جام زرین با نقوشی پُرکار و ترکیبی از انسان‌ها و حیوانات احتمالا داستانی اساطیری را روایت می‌کند. نقشهای جام در دو و گاه سه‌ردیف کار شده‌اند و فاقد ترکیب منظمی است. صحنه‌های مختلفی چون ارابه‌ران، گوسفندانی احتمالا در صف قربانی‌شدن، شیر، عقاب، نقش ایزدان و انسان‌های گوناگون دیده می‌شود. بالا و پایین بخش استوانه‌ای جام نوارهایی از نقوش هندسی دیده می‌شود. کف جام نیز دایره‌ای با نقش حصیری و چهار قوچ در چهارطرف نقش حصیری دیده می‌شود.
حیاطی از ایران
بازدید از آثار تاریخی که تمام شود نوبتِ بخش جنبی نمایشگاه است. بخش باغ ایرانی در حیاط تالار هنر و نمایش بُن قرار دارد و جدا از تالار نمایش آثار موزه‌ای است، محوطه‌ای که برای بازدید از آن باید بلیت دو یورویی بخرید. نخست اتاقکی تاریک وجود دارد که ویدیویی از قنات‌های ایران در آن پخش می‌شود و فناوری ساخت قنات را در سرزمینی خشک نشان می‌دهد که چطور ایرانیان توانستند در کشور کویری‌شان آب و آبادانی داشته باشند. همین‌طور نقشهای وجود دارد که روی آن آثار باستانی ایران مشخص شده است که در فهرست آثار یونسکو جهانی شده اند. از اتاق تاریکْ دری رو به روشنایی وجود دارد. به سمت نور که بروید وارد حیاطی از خانه‌های فلات مرکزی ایران با معماری خشت‌وگل می‌شوید. صحنه‌ای که اشک را از چشمان ایرانیانی جاری می‌کند که سال‌هاست به وطن بازنگشته اند. حیاطی با حوض آبی و گل‌هایی که پیرامون آن کاشته شده‌اند و حتی درختان سرو بلندی که چهارگوشه حیاط قد علم کرده‌اند. نیز درختی که نمادی از فرهنگ و تمدن ایران است و ریشه در اسطوره‌ها دارد.