دستبافتههایی به ارزش تاریخ
پرستو قاسمی
شاید نام سازههای آبی شوشتر خوزستان را شنیده باشید. سازههایی که در سال ۱۳۸۸ در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیدند و از آن پس دیگر نهتنها به ایرانیان؛ بلکه به کل مردم جهان تعلق دارند. این سازهها مجموعهای به هم پیوسته از پلها، بندها، آسیابها، آبشارها، کانالها و تونلهای عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار میکنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهرهوری بیشتر از آب ساخته شدهاند و آنقدر مهم هستند که مادام «ژان دیولافوآ» فرانسوی در سفرنامهاش از آنها بهعنوان بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد کرده است.
اگر میخواهید سازههای آبی شوشتر را ببینید، باید به این شهر خوزستان سفر کنید و البته پیشنهاد میکنیم که قبل از سفر درباره آنها مطالعه کنید تا فقط یک بیننده نباشید و از چند و چون کارکرد آنها خبر داشته باشید. معروف ترین سازه آبی شوشتر اما آسیابهای آبی است که در مرکز شهر قرار دارد که اتفاقا چند وقت پیش بخشی از آن ریزش کرد.
در بخشی از آسیابهای آبی پیرمردی حضور دارد که تاریخچه «احرامیبافی» و «جاجیمبافی» شوشتر است. استاد «رجبعلی فروزانزاده»، هنرمند جاجیمباف و احرامیبافی است که هر روز از ۹ صبح تا ۶ بعدازظهر دستگاه بافندگیاش را به حرکت درمیآورد تا دستبافهای خود را پیش چشم گردشگران تولید کند. او ماسورهها را با دقت از لابهلای چلهها رد میکند تا طرح مورد نظر ساخته شود.
از پلههای آسیابهای آبی که پایین بروید، راهروی دست چپ را تا انتها باید بروید تا به حجره استاد برسید. او از جوانی مشغول این کار بود تا اینکه به استخدام سازمان میراث فرهنگی درآمد و حالا سالهاست که بازنشسته شده و چند سالی میشود که در بخشی از آسیاب آبی شوشتر مشغول کار است.
او میگوید: «قبل از انقلاب کارگاه داشتیم و حالا چند سالی می شود که اینجا مشغولم.» این پیرمرد هنرمند تاکنون بیش از ۵۰۰ هنرجو را رایگان آموزش داده است، اما مطمئن است که خیلی از آنها فقط یاد گرفتهاند و به آن به چشم یک شغل و درآمد نگاه نکردهاند. «تا وقتی فرشهای ماشینی هست، کسی دنبال دستباف نمیاد. در حالی که از نظر سلامتی دستبافتهها خیلی بهتر هم هستند.» شاگردان او از شهرهای مختلفی چون اصفهان، شیراز و تهران آمدند تا یاد بگیرند آنچه را او طی سالها آموخته است.
استاد فروزانزاده ارزش «دیبای» شوشتری را که یادگاری از دستبافتههای شوشتر است، به پنبهای که برای بافت آن به کار گرفته میشده، مرتبط میداند که کمتر کسی میتواند آن را بریسد. پنبه دیبای شوشتر «کلبلب» نامیده میشود که گیاهی خودرو و وحشی است و در اردیبهشتماه پنبه میدهد. او میگوید: «این پنبه حتی از ابریشم هم ظریفتر و بهتر است، اما دیگر کسی نمیتواند آن را بریسد. حتی گیاهش را فرستادیم دانشگاه تهران، آنها هم نتوانستند.»
با دستگاه چوبی بافندگی استاد فروزانزاده، هم میتوان جاجیم بافت، هم احرامی. احرامیبافی را سجادهبافی هم میگویند. «احرامی» یا «حرمی» پارچهای با تار و پود پنبه است، زمینه آن معمولا تکرنگ بوده و نقوش هندسی شکسته رنگارنگ دارد که اغلب در آن از رنگهای محلی استفاده میشود.
قیمت بافتههای این هنرمند پیشکسوت از ۳۰ هزار تومان شروع میشود تا ۲۰۰ هزار تومان و باید گفت که ارزش آثار او بیش از اینهاست؛ چراکه او بیش از ۵۰ سال تجربهاش را میگذارد تا با دست و کارگاه چوبی بافتهای را تولید کند. میگوید خارجیها فقط نگاه میکنند و خریدی ندارند و این فقط ایرانیها هستندکه از او خرید میکنند.
دیبای شوشتری چیست؟
دیبا تا ۳۰۰ سال پیش در شهر شوشتر تولید میشده. این پارچه از بافت خیلی نازکی برخوردار بوده و گاهی نیز با الیافی از طلا برای دوخت لباس پادشاهان و تزئین خانه کعبه به کار میرفته و به اعتقاد «احمد اقتداری» در کتاب «دیار شهریاران» بازمانده فعالیت رومیان در شهر شوشتر بعد از ساخت بناهای آبی بوده که به دستور شاهپور ساسانی انجام شد، چون عدهای از رومیان در ایران ماندند شرط ماندن آنها نداشتن زمین و اشتغال به کارهای صنعتی بود که یکی از این کارها بافت پارچه دیبا بود. این پارچه از تارهای قاصدکهای گیاهی به نام «قلپلپ» است که در اطراف شهرهای خوزستان اندک بوتههایی از آنها یافت میشود. این پارچه تا ۳۰۰ سال پیش در شوشتر تولید میشده و بعدها این صنعت با توجه به نیاز کشور عربستان جهت تزئین خانه خدا به آن کشور برده شد و به تولید خود ادامه داد، اما بهمرور زمان به فراموشی سپرده شده است.
- دستهبندیها: صنایع دستی , مهرپارسه
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است