آن سوی آبها

در دنیا چه خبر است؟
کفشهای قدیمی فرنگی ها

اشکان خسروپور
کفش‌های سنتی در تمام جهان پاپوش‌های ساده‌ای بودند که با مواد اولیه‌ای که درهر منطقه از جهان در دسترس بود ساخته می‌شدند. برخی از این کفش‌ها سالهاست دیگر تولید نمی شوند. صنعتی شدن جهان و دشواری تهیه‌ی بسیاری از این پاپوش‌های قدیمی آنها را به یک اندوخته‌ی لوکس در گنجینه‌ی کلکسیونرهای جهان تبدیل کرده است. برخی ازاین کفش‌ها اما هنوز زنده‌ هستند و به چشم یک هنر لوکس و خاص به آنها توجه می‌شود.

کفش‌هایی برای تغییر شکل پا
کفش‌های لوتوس (Lotus) کفش‌های سنتی چینی‌هاست که از قرن دهم میلادی تا سال ۱۹۴۵ میلادی یعنی آخرین سال جنگ جهانی دوم استفاده می‌شد.این کفش را فقط زنان به پا می‌کردند، آن هم گروهی که پاهایشان را از کودکی بسته بودند تا به فرم کفش در ییاید. چینی‌ها معتقد بودند که کفش برای راحتی پا ساخته نشده، بلکه پا باید به فرمی زیبا در بیاید. با همین طرز تفکر بود که چینی‌ها پای دختربچه‌ها را از کودکی در لفافه‌ای محکم می‌پیچیدند تا به فرم دلخواه‌شان در بیاید.
کفش‌های لوتوس به خاطر این‌که شبیه به غنچه‌ی نیلوفر آبی طراحی شده بود، چنین اسمی داشت. آن را معمولا از جنس پنبه یا ابریشم می‌ساختند. لوتوس معمولا بدون پاشنه ساخته می‌شد اما برخی از انواع پاشنه‌دار آن هم وجود داشت.
این کفش مخصوص ثروتمندان بود و معمولا با گلدوزی‌های ابریشمی یا سنگ‌های زینتی تزیین می‌شد. کفش‌های لوتوس عموما دست‌ساز بودند اما در اواسط دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی نمونه‌های صنعتی کفش لوتوس نیز به بازار آمده بودند.

مثل صدای کفش روی مرمر

کفش‌های «کبکاب»‌ (Kabkab ) از قرن ۱۴ تا پایان امپراطوری عثمانی بین مردمی که در کشورهای تحت نفوذ عثمانی زندگی می‌کردند، طرفداران جدی داشت. مردم در کشورهای ترکیه، لبنان و سوریه که در آن روزها جزو «عثمانی» محسوب می‌شدند، «کبکاب» به پا می‌کردند. گفته می‌شود که این نوع کفش در اصل لبنانی بوده و طراحی‌اش به گونه‌ای بود که از پا در برابر گل و لای که در معابر شهرهای پرباران لبنان یا مناطقی با پوشش سنگلاخ محافظت می‌کرد. جنس کبکاب‌ عموما از چوب بود و با مروارید، تکه‌های طلا و نقره یا نقش‌های کنده‌کاری‌شده تزیین می‌شد. تزیین حاشیه‌ی پاشنه‌ی این کفش‌ها با چرم، ابریشم یا مخمل انجام می‌شد.
کبکاب عموما یک کفش زنانه به حساب می‌آمد اما مردان نیز در حمام‌های عمومی برای حفاظت از پاهایشان در برابر آب داغ خزینه یا کف لیز حمام آن را به پا می‌کردند.
گفته می‌شود که نام کبکاب از صدایی گرفته شده که هنگام برخورد این کفش‌ها با سنگ مرمر ایجاد می‌شده است.

پرطرفدارترین کفش چوبی اروپا
«سبوت»،‌«کلومپن»و «کلوگ» (Sabots, klompen, clogs ) این‌ها اسامی متفاوتی هستند که در چند کشور اروپایی برای نامیدن یک نوع کفش چوبی و قدیمی به کار برده می‌شد. کفش‌های قدیمی چوبی که در کشورهای بلژیک، هلند، فرانسه، آلمان، سوید و دانمارک کاربری داشت، از جنس چوب بود. این کفش‌های سنتی را با جوراب های نازکی می‌پوشیدند تا پایشان آسیب نبیند. برخلاف ظاهر خشن و جنس چوبی‌‌شان، این کفش‌ها بسیار محکم و راحت بودند. در هوای بسیار سرد و گرم،‌در شرایط کوهستانی و حتی زمان کار در آهنگری که کارگر با اجسام نوک‌تیز،‌ داغ و مواد شیمیایی سر و کار داشت، کاربری گسترده‌ای داشتند.
این کفش‌های سنتی اروپایی هنوز هم بین کشاورزها و باغدارهای روستایی رواج دارند اما مشتری‌های عمده‌شان گردشگرانی هستند که آنها را به چشم سوغات می‌بینند.
این کفش‌ها تا اوایل دهه‌ی ۲۰ میلادی دست‌ساز بودند اما از این زمان به بعد تولید انبوه کفش‌های «کلوگ» آغاز شده و تا امروز هم ادامه دارد. البته نقاشی‌ها و تزیینات روی کفش هنوز هم با دست کار می‌شود.

کفش بافتنی برای مردم فقیر

کفش‌های بافتنی ‌(‌Bast ) که در کشورهایی اروپایی و روسیه متداول بود را عموما مردمی با سطح مالی پایین استفاده می‌کردند. این کفش‌های دست‌ساز را از پوسته‌ی درختان جنگلی که چوب نازک و انعطاف‌پذیری داشتند، می‌بافتند.
این کفش‌ها که عموما در کشورهای فنلاند، سوید، نروژ، روسیه و اکراین رواج داشت به خاطر قیمت بسیار پایین، سادگی ساخت و تعمیر و راحت‌ بودن مورد توجه بود.
البته این کفش‌ها چوبی چندان مقاوم نبودند و به زحمت یک هفته دوام می‌اوردند.
اولین نمونه‌های کفش‌های ارزان چوبی مربوط به ۴۹۰۰ سال پیش بوده اما این کفش هنوز هم در مناطقی از روسیه و فنلاند طرفدارانی دارد.
روش خاص بافتن کفش، در دسترس نبودن چوب‌های حصیرمانندی که زمانی به وفور یافت می‌شد و مقاوم نبودن کفش‌های بافتنی باعث شده تا اقبال چندانی نسبت به آن وجود نداشته باشد. چون این کفش‌ها تولید انبوه نشده‌اند، عملا با عنوان سوغاتی‌های روسیه یا اروپا نیز به چشم نمی‌آیند و هنر تولیدشان رفته رفته به دست فراموشی سپرده شده است.

کفش‌های سنتی از چرم گوزن
چکمه‌های «سامی‌ریندر»( Saami reindeer )، پاپوش‌های سنتی فنلاندی از خز گوزن شمالی تهیه می‌شود و برای غلبه بر سرمای طاقت‌فرسای قطب یک پاپوش مناسب است. این چکمه‌ها معمولا فضای جداگانه‌ای برای قرار گرفتن انگشتان پا داشتند که راه رفتن روی سطوح یخی را ساده‌تر می‌کرد. به خصوص در مناطق شمالی فنلاند که بیشتر اوقات سال پوشیده از برف است و اسکی کردن یکی از متداول‌ترین راه‌های جابه‌جایی به شمار می‌رود، کفش هایی با جای اختصاصی برای پنجه‌ها فایده‌ی فراوانی دارند.
پوست جمجمه‌ی گوزن برای پاشنه‌ی کفش و چرم پای گوزن برای رویه‌ و بخش‌های بالایی کفش استفاده می‌شود.
کفش‌های فنلاندی با روبان‌هایی مختلفی تزیین می‌شوند که رنگ و جنس آن را تمول شخص و جنسیت او تعیین می‌کند اما رنگ‌های قرمز و آبی از بقیه معمول‌تر هستند. این کفش‌های که می‌توانند در سرمای منهای ۳۰ درجه‌ی فنلاند پا را گرم نگه دارند، جزو هنرهای دستی این کشور به حساب می‌آیند که هنوز توسط مردم کوهستان‌نشین مورد استفاده است اما مردم شهرنشین به آن رغبت چندانی ندارند.

کفش مخصوص گارد یونان
«ساروهی»ها (Tsarouhi ) جزو خاص‌ترین و معروف‌ترین کفش‌های سنتی در جهان هستند که سالهاست در یونان استفاده می‌شوند. این پاپوش‌های سنتی که به خاطر منگوله‌ی پشمی کوچک رویشان بسیار معروف شده‌اند، با الهام از کفش‌های سنتی ترک ساخته شده‌اند اما در حال حاضر به عنوان کفش‌های گارد سلطنتی یونان از آنها استفاده می‌شود. گفته می‌شود، استفاده از آن از حدود قرن ۱۹ میلادی در یونان باب شده است. این کفش تا پیش از آغاز جنگ جهانی اول در بین مردم عادی رواج بیشتری داشت اما از این زمان به بعد صرفا گاردهای سلطنتی و عده‌ی کمی از رقصندهای خیابانی در زمان اجرای برنامه‌های ویژه‌ یا کارناوال‌ها آن را می‌پوشند. جنس کفش‌ «ساروهی» یونانی از چرم است و معمولا پاشنه ندارد اما نمونه‌های پاشنه‌دار آن نیز کم و بیش به چشم می‌خورد. به خصوص در برنامه‌های رقص محلی کفش ساروهی پاشنه‌دار استفاده می‌شود اما گاردهای کاخ کفش‌های ساده‌تری دارند. منگوله‌های پشمی، منبت‌کاری و گلدوزی جزو هنرهایی است که برای زیباتر کردن کفش از آن بهره گرفته می‌شود.

–
مجاری، عجیب‌ترین کفش جهان
مجاری (Mojari ) جزو عجیب‌ترین کفش‌های سنتی در جهان است. طرح‌های خاص، سایزبندی و برخی دیگر از ویژگی‌های خاص این پاپوش آن را نسبت به دیگر کفش‌های سنتی در جهان متفاوت کرده است. «مجاری» که یک پاپوش مخصوص بانوان هندی و پاکستانی است، لنگه‌ی چپ و راست ندارد و حتی سایز مشخصی را نیز برای آن در نظر نگرفته‌اند. هرکسی باید نمونه‌ای که برای پایش راحت‌تر است برداشته و ان را انتخاب کند. این پاپوش‌های چرمی تزیینات زیادی دارند و بنا به توانایی مالی صاحبانشان از سنگ‌های زینتی، گلدوزی‌های ساده، آیینه‌کاری یا تزیینات چرمی متفاوت است. برخی از انواع مجاری پاشنه‌های باریکی هم دارند که آن‌ها را بیشتر به یک کفش مخصوص بانوان شبیه می‌کند. این پاپوش‌ها برای اولین بار در قرن ۱۷ از جنوب آسیا وارد هندوستان و بعد آسیا شد، هنوز نیز جزو کفش‌های پرطرفدار و خاص محلی است. مجاری را به خصوص در مهمانی‌ها یا جشن‌های خاص و مهم مثل عروسی‌ها، جشن نوروز یا عید فطر می‌پوشند.