از حمایت تا استعفا

صنایع دستی ایران در ۳۶۵ روز

کبریا حسین‌زاده

صنایع دستی ایران در سالی که گذشت، با وجود تغییر دو رئیس در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که هر کدام سیاستهای خاص خود را داشتند، بارها خبرساز شد و بر سر زبانها افتاد. تصویب طرح حمایت از هنرمندان، فعالان و استادکاران صنایع دستی و ثبت شهرهای ایران در شورای جهانی صنایع دستی برای ادامه تولید محصولات بومی خود، از جمله مهمترین اتفاقات این حوزه در سال ۱۳۹۶ بود.

طرح حمایت از هنرمندان، فعالان و استادکاران صنایع دستی بعد از حذف‌ و اضافه‌های قانونی و بررسی در کمیسیونهای مختلف سرانجام در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و حسن روحانی؛ رئیس‌جمهور آن را برای اجرایی شدن به سازمانها ابلاغ کرد؛ طرحی که بهمن نامور مطلق؛ معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی وقت آن را یک پیروزی بزرگ برای این حوزه دانست که گفتمان مهجورشده صنایع دستی را به گفتمان مصلحت و بدون متن تبدیل می‌کند.

به گفته او طرح حمایت از هنرمندان صنایع دستی، نخستین اقدام بزرگ برای قانونگذاری در این حوزه محسوب می‌شود که با اتکا به آن می‌توان گامهای محکمی مرتبط با قانونی شدن فعالیتهای آن برداشت.

با اجرایی کردن این طرح خلاء بزرگ قانونی این حوزه؛ از جمله صدور انواع مجوزهای تولید کارگاههای انفرادی و گروهی که بر اساس قواعد عرفی و درون‌سازمانی صادر و جایگاه قانونی محکمی نداشت، برطرف می‌شود. همچنین مکلف کردن شهرداریها برای استفاده از نمادهای صنایع دستی و هنرهای سنتی متناسب با معماری ایرانی و اسلامی در فضاهای عمومی شهری، مکلف کردن صداوسیما برای استفاده از آثار هنری و معرفی هنرمندان این حوزه در برنامه‌های مختلف تلویزیونی، معافیت تولیدکنندگان از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، اعمال محدودیت برای واردات صنایع دستی و هنرهای سنتی جهت تشویق و حمایت از رشد و ترویج آثار هنری این بخش و حمایت از صادرکنندگان صنایع دستی در مقابل آثار منفی ناشی از نوسانات قیمت ارز، بخشی از مزایای طرح حمایت از هنرمندان و استادکاران صنایع دستی محسوب می‌شود؛ گرچه به نظر می‌رسد با ایرادی که شورای نگهبان به ماده مربوط به بیمه در این طرح گرفت، این مشکل هنرمندان همچنان پابرجا بماند؛ زیرا شورای نگهبان با ایراد به ماده مربوط به بیمه هنرمندان در این طرح خواستار اصلاح آن شد؛ بنابراین عنوان «کلیه شاغلین بیمه شوند» با حذف واژه «کلیه» اصلاح شد. به عقیده شورای نگهبان و طبق اصل ۷۵ قانون اساسی این ماده برای دولت بار مالی ایجاد می‌کرد.

به عقیده کارشناسان، با اجرایی شدن طرح حمایت از هنرمندان، فعالان و استادکاران صنایع دستی این حوزه قانونمند شده و بسیاری از موانع در این زمینه برداشته می‌شود.

همچنین با اضافه شدن دو شهر و یک روستای ایران به فهرست شورای جهانی صنایع دستی، کشور ما جایگاه اول را در ثبت بیشترین شهرهای جهانی در این شورا به خودش اختصاص داد. در حال حاضر تبریز با عنوان شهر «فرش»، مشهد «گوهر سنگ‌ها»، اصفهان «شهر خلاق صنایع دستی»، «لالجین» همدان «سفال»، مریوان کردستان «کلاش (گیوه‌بافی)»، سیرجان کرمان «گلیم شیریکی پیچ» و روستای «کلپورگان» در سیستان و بلوچستان برای حفظ و ادامه تولید سفالهای هفت هزار ساله‌اش ثبت جهانی شده‌اند. ایران نخستین کشوری بود که طرح ثبت روستاهای جهانی را پیشنهاد کرد و کلپورگان نیز به عنوان نخستین روستای آسیا و اقیانوسیه در شورای جهانی صنایع دستی ثبت شد. قبل از این، کشور چین جایگاه اول را در این شورا داشت.

اما شهرت صنایع دستی ایران تنها به ثبت در شورای جهانی ختم نشد و بارها از طریق دوربین رسانه‌های بین‌المللی در سالی که گذشت، دیده و معرفی شد. همزمان با مراسم تنفیذ ریاست‌جمهوری در دولت دوازدهم، نمایشگاهی از صنایع دستی نفیس ایران در پاویون فرودگاه مهرآباد برای استقبال از مقامات سیاسی کشورها برگزار شد و رشته‌های مختلف هنرهای سنتی ایران از جمله قلمزنی، سفال، سرامیک، گلیم، چرم، چوب، نساجی سنتی، سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی، زیورآلات، پارچه‌های زربفت، ترمه و فرش در ۴۰ ویترین جانمایی شد تا مسئولان و سفیران کشورها بار دیگر شاهد صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران از نزدیک باشند.

بعد از دنیای سیاست، پای هنرهای فاخر سرزمینمان به محافل ورزشی نیز باز شد و مسئولان فوتبال ایران قبل از شروع مراسم قرعه‌کشی جام جهانی ۲۰۱۸، هنر میناکاری را به رئیس فیفا؛ «اینفانتنیو»، «فاطما سامورای»؛ دبیرکل فیفا و «ویتالیموتکو»؛ رئیس فدراسیون فوتبال و برخی از مسئولان فوتبالی هدیه دادند.

همچنین ایران در سال گذشته میهمان ویژه بیست‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی صنایع دستی و هدایای میلان ـ ایتالیا با حضور ۱۲۰ کشور خارجی از پنج قاره جهان بود و همایشی به نام کشورمان در این نمایشگاه برگزار شد.

برای حفظ هنر حصیربافی مناطق محروم ایران، معاونت صنایع دستی سال ۱۳۹۶ را به نام حصیر کرد و طرح «کاروان پیوند صنایع دستی» و کمپین ملی «حصیر بخریم» راه‌اندازی شد. این کاروان بعد از خریداری محصولات هنرمندان حصیرباف برخی از مناطق محروم، آنها را در نمایشگاهها و شهرهای مختلف عرضه کرد. گرچه این کاروان نتوانست محصولات حصیری هنرمندان هر هشت استان خراسان جنوبی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، یزد، کرمان، هرمزگان، بوشهر و گیلان را خریداری کند، اما بسیاری از مردم با محصولات حصیری هنرمندان مناطق مختلف آشنا و متوجه قابلیتهای این هنر سازگار با محیط زیست شدند. از طرفی پای محصولات حصیر به بسیاری از خانه‌ها باز شد.

سرانجام هنرمندان صنایع دستی نیز صاحب گالری شدند و گالری صنایع دستی در مردادماه سال ۱۳۹۶ با نمایش محصولات حصیری هشت استان ایران افتتاح شد؛ گالری‌ای که معاون صنایع دستی وقت هیچ تضمینی برای ادامه فعالیت آن در دوره ریاستهای بعدی سازمان نداد.

اعلام افزایش فروش ۱۰ برابری محصولات بیست‌وهشتمین نمایشگاه صنایع دستی نسبت به دوره‌های قبل نشاندهنده تجاری شدن این حوزه و تمایل بیشتر مردم به خرید هنرهای سنتی بود. رقم فروش و ثبت سفارش در این نمایشگاه که از اول تا هفتم شهریورماه برگزار شد، بیش از هشت میلیارد تومان بود. همچنین بنا بر اعلام بخش صادرات صنایع دستی و با توجه به آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران بدون احتساب فرش و زیورآلات، ۲۰۸ میلیون دلار صنایع ‌دستی به خارج از کشور صادر شد که این رقم نسبت به سال گذشته ۶۸ درصد رشد داشت.

برگزاری دومین دوره از جشنواره صنایع دستی فجر به‌عنوان جوانترین جشنواره نیز یکی دیگر از رخدادهای این حوزه بود؛ جشنواره‌ای که با هزینه‌ای کمتر از یکصد میلیون تومان در کنار بودجه‌های میلیاردی جشنواره‌های فیلم، موسیقی و هنرهای تجسمی فجر برگزار شد.

شاید بتوان انتخاب سفیر صنایع دستی در سالی که گذشت را یکی از بیهوده‌ترین اقدامات در این حوزه دانست. زهرا احمدی‌پور به‌عنوان تنها رئیس زن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در دوره کوتاه و روزهای آخر مدیریت خود، ساره بیات – بازیگر سینما- را به‌عنوان سفیر صنایع دستی کشور انتخاب کرد؛ سفیری که در برنامه‌های محدودی از صنایع دستی مشارکت کرد و سازمان میراث فرهنگی هم از او به‌خاطر هیچ اقدامی که برای صنایع دستی انجام نداد، تقدیر کرد.

استعفای بهمن نامور مطلق؛ معاون صنایع دستی کشور یکی از مهمترین اتفاقات این حوزه در آخرین ماه از سال ۱۳۹۶ بود. او درباره دلیل استعفایش گفت: «زمانی وقت آمدن و زمانی وقت رفتن است». علی‌اصغر مونسان؛ رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز بعد از قبول استعفای او به رسانه‌ها گفت: «این امر یک موضوع طبیعی است و باید بعد از مدتی انرژی جدید را وارد مجموعه کنیم. امیدوارم با ورود معاون جدید بتوانیم مسیر را ادامه دهیم.»