آستان قدس رضوی، خانه گنجینه اسنادی از دوره صفوی
آیسان زرفام
مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در مردادماه سال ۱۳۸۸ (۲۰۰۹ میلادی) یکی از آثاری بود که به نام ایران در فهرست برنامه حافظه جهانی در یونسکو به ثبت رسیده است. اثر دیگری که در این دوره از سوی ایران به ثبت رسید، نسخه خطی کتاب «مسالک‌الممالک» نوشته جغرافیدان بزرگ اصطخری بود.
مرقد مطهر هشتمین امام شیعیان، امام رضا (ع) در شهر مشهد و متعلقات آن که با نام آستان قدس رضوی شناخته می‌شود، یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین مراکز خیریه دنیاست که به سبب اعتقاد شیعیان به آیین مذهبی وقف، موقوفات بسیار دارد. از دیرباز تاکنون مردم علاقه داشتند تا املاک، زمین و دیگر اموال خود را وقف این آستان کنند و هر کدام با تنظیم وقفنامه چگونگی صرف این اموال برای آستان و کاربرد آنرا مشخص کنند. بطوریکه قدیمی‌ترین اسناد بجای مانده از این موقوفات آستان قدس رضوی متعلق به سال ۳۲۷ قمری است.
اما پس از بر سر کار آمدن سلسله صفوی که مذهب شیعی را در ایران گسترش دادند، ناگهان میزان موقوفات نیز افزایش یافت، بطوریکه متولیان آستان حرم امام رضا (ع) ناچار شدند تشکیلات اداری این مجموعه خیریه را از شکل ساده به مجموعه اداری گسترده‌ای تبدیل کنند.
اسناد این مجموعه تشکیلات اداری اکنون مجموعه ارزشمند تاریخی است که نه‌تنها اطلاعات مربوط به موقوفات و تشکیلات اداری را در خود دارد، بلکه اطلاعاتی از وضعیت اجتماعی، اقتصادی، راه و رسم کشاورزی و غیره را درباره مشهد و خراسان بزرگ در دوره صفوی دربر گرفته و همچنین بخشی از آنها متعلق به سرزمینهایی است که در کشور افغانستان کنونی قرار دارد.
همچنین علاوه بر موقوفات در میان این اسناد، اسناد مربوط به کتابخانه، بیمارخانه، چراغخانه، تشکیلات خدمه و خدام نیز قرار دارد.
مجموعه اسناد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی حدود ۶۹ هزار صفحه متعلق به سالهای ۱۰۰۰ تا ۱۱۴۸ قمری یعنی حدود ۳۰۰ تا بیش از ۴۰۰ سال پیش بر جای مانده است که در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از آنها نگهداری می‌شود.
به گفته «سالم حسین‌زاده»، رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی؛ این اسناد در سال ۱۳۴۹ خورشیدی در جریان بازسازی و توسعه اماکن متبرکه حرم مطهر امام رضا (ع) در داخل کیسه‌های پلمب‌شده به همراه تعدادی از جزوات قرآنی در یکی از رواقهای حرم مطهر در آن زمان پیدا و به کتابخانه آستان قدس رضوی منتقل شد.*
بی شک برای فهم دقیق و مطالعه بخشی از تاریخ که به دوره صفویان تعلق دارد، مطالعه و بررسی این اسناد ضروری به نظر می‌رسد؛ علاوه بر آنکه مطالعه انواع وقفنامه‌های این مجموعه از نظر مردمشناسی بسیار ارزشمند است.
کتاب‌های وقفی
هسته اولیه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از حدود سال ۱۱۵۰ هجری قمری بنا نهاده شد و در آن سال مکان ویژه‌ای بعنوان کتابخانه در مجموعه حرم مطهر در نظر گرفته شد، اما بصورت رسمی و مستقل کتابخانه آستان قدس رضوی در اوایل قرن ۱۴ خورشیدی در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی (ره) کنونی حرم مطهر رضوی ساخته شد.
این کتابخانه در سال ۱۳۵۶ به طبقه دوم ساختمان جدید و بزرگتری در ضلع شرقی رواق امام خمینی (ره) منتقل شد که در طبقه اول آن نیز موزه آستان قدس قرار داشت.
بنای کنونی در سال ۱۳۷۳ شمسی با مساحت ۲۸٫۸۰۰ متر مربع زیربنا به بهره‌برداری رسید و رئیس‌جمهور وقت «آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی» آنرا افتتاح کرد.
ساختمان مرکزی کنونی کتابخانه که در مجموع ۱۳ تالار مطالعاتی و ۱۱ کتابخانه تخصصی دارد، در مجموعه حرم مطهر واقع شده است که ورودی آن در بست شیخ طوسی قرار دارد.
* قدس آنلاین
*عکسهای بیشتر، چاپ شده در نشریه
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است