ایرانیان پنج هزار سال پیش پرنده‌شناس بودند

عقاب در تمدن جیرفت

تمدن بی‌نظیر «هلیل‌رود» با مرکزیت جیرفت در استان کرمان وقتی در آغاز دهه ۸۰ خورشیدی به‌طور اتفاقی یافت شد، برگ زرینی از تاریخ تمدن ایران‌زمین رمزگشایی شد. گرچه تا مدت‌ها غارت شد و بخش اعظمی از یافته‌های آن تمدن به قیمت نازلی به دلالان آثار عتیقه فروخته شد، اما همان اشیایی که در کاوش‌های باستان‌شناسی «یوسف مجیدزاده» به دست آمد، افقی را روشن کرد که تا پیش از آن هیچ‌کس فکر نمی‌کرد چنین تمدن عجیبی در فلات مرکزی ایران وجود داشته باشد.

از اشیای بی‌نظیری که از این تمدن به دست آمده، می‌توان به ظروف و اشیایی ساخته‌شده با سنگ صابون و با نقوش حیواناتی چون قوچ، گاو، آهو، مار، شیر و عقرب اشاره کرد که با سنگ‌های رنگی تزیین شده‌اند. باستان‌شناسان از نقوش دام، طبیعت و انسان، روی ظروف و از بازمانده دانه‌های غلات پی بردند که این مردم زندگی شهرنشینی توام با کشاورزی، دامپروری، پیشه‌وری و صنعت داشته‌اند و در هیچ‌کدام از نقوش اثری از شکار یا جنگ یا ابزاری که گویای چنین صحنه‌ها و اعمالی باشد، دیده نشده است.

اما نقش عقاب در بین اشیای به‌دست‌آمده از تمدن جیرفت جایگاه ویژه‌ای دارد؛ تا جایی که نماد یکی از میدان‌های شهر نیز از مجسمه عقابی که یافت شده و در حال حاضر در موزه شهر جیرفت نگهداری می‌شود، ساخته شده است.

جدا از اینکه چرا مردم جیرفت باستان به عقاب علاقه داشتند که به پژوهش نیاز دارد و با متوقف شدن کاوش‌های علمی جیرفت توسط «مجیدزاده»، این پرسش‌ها بی‌پاسخ و پژوهش‌ها نیمه‌کاره مانده؛ باید گفت که جیرفتی‌ها در هزاره سوم قبل از میلاد شناخت خوبی نسبت به پرنده‌ها؛ به‌ویژه عقاب داشتند. کمی توجه به زوایای بال در این عقاب نشان می‌دهد که جیرفتی‌های باستان می‌دانستند پرندگان شکاری همچون عقاب را باید روی بلندی گذاشت تا خودش پرواز کند؛ بر خلاف دیگر پرنده‌ها که با پرتاب می‌توان آنها را به پرواز واداشت. این شناخت از پرنده که در ساخت مجسمه عقاب نیز نمود داشته، شاید این مفهوم را می‌رساند که مردمان پنج هزار سال قبل دانش رام کردن پرندگان وحشی را نیز می‌دانستند.

حال هرچه هست، این پرنده سنگی در موزه جیرفت به انتظار بازدیدکنندگان و پژوهشگران نشسته تا درباره علت و چگونگی ساخت آن بیشتر جست‌وجو کنند.