بورنیک، طبیعت و تاریخ

غارگردی در تهران

پیام احتسابیان

غار «بورنیک» را می‌توان یکی از جذابترین غارهای نزدیک تهران دانست که در شهرستان فیروزکوه واقع شده است. این غار باستانی و طبیعی که از بلندترین غارهای ایران به‌شمار می‌رود از جاذبه‌های گردشگری مطلوبی برخوردار است که بخش زیادی از این جذابیتها را مدیون طبیعت زیبای البرز مرکزی و آب و هوای این منطقه است.

نام غار بورنیک از دو کلمه «بور» که تغییر شکل‌یافته کلمه «بار» است و به معنی ساحل، کنار و جای امن است و همچنین کلمه «نیک» که معنی خوب و امن می‌دهد، تشکیل شده است. در نتیجه بورنیک را می‌توان محل امن یا محل خوب معنا کرد که بی‌شک این معنی با توجه به موقعیت جغرافیایی آن که در دل کوههای البرز و در بالای دامنه‌ای شیبدار قرار دارد، بی‌ربط نخواهد بود.

دهانه این غار از پایین‌دست به هیچ عنوان قابل رویت نیست و تنها زمانی که به نزدیک دهانه غار برسید، قابل مشاهده است و حدود شش متر ارتفاع دارد و در ۱۹۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است. این غار از تالارها و گذرگاههای متعددی تشکیل شده و برای رسیدن به بسیاری از آنها نیاز به وسایل فنی است. هرچند مسیر ورودی به غار به‌صورت پلکانی بوده و در کنار آن برای عدم سقوط گردشگران میله‌هایی نصب شده است، اما به‌دلیل عدم رسیدگی و تعمیرات دچار تخریب شده‌اند. در تالارهای بزرگ غار بورنیک تاقدیسهایی تشکیل شده که در شکافهای بالای آنها می‌توان اثراتی از هسته اولیه تشکیل غار را دید. غار بورنیک دارای ارزشهای زمین­شناسی فراوانی است که می‌توان تنها در یک غار آنها را مشاهده کرد که غارسنگها، روانسنگ‌ها، بلورهای غاری، ستونها و استالاگمیتها از جمله آنها هستند که با رنگهای صورتی، سفید، زرد و قرمز بر بدنه غار خودنمایی می‌کنند.

جذابیتهای گردشگری مسیر روستای «هرانده» تا غار به‌دلیل زیباییهایی که از طبیعت البرز جنوبی به ارث گرفته، موجب می‌شود گردشگرانی را که به هدف دیدن غار بورنیک راهی هستند، ساعاتی در آغوش خود بگیرد و از ادامه مسیر منصرفشان کند و مسافر را برای استراحت در کنار رودخانه پرآب و زلال «نمرود» به زمین بنشاند و پس از تماشای مناظر و دشتهایی با گلهای وحشی روییده در دامنه‌ها راهی غاری کند که بورنیک نام دارد. ابتدای مسیر هم خانه‌های روستایی و باغهای میوه را نمی‌توان از دست داد و تماشای آنها دیدنیهای این طبیعت بکر را تکمیل خواهند کرد. خانه‌های روستایی در هرانده اغلب با سنگهای لاشه‌ای و کاه‌گل بنا شده‌اند.

تاریخ در این غار سخن می‌گوید

غار بورنیک به گفته بسیاری از کارشناسان از جمله غارهای ایران است که در دوران غارنشینی در آن انسانهای اولیه سکونت داشته‌اند و اثراتی از آنها در غار یافت شده است. به‌طور مثال در یکی از تالارهای این غار محوطه‌ای بزرگ وجود دارد که با سنگچین کردن کف آن را شیب ملایمی داده‌اند که از آن دو ایوان با اختلاف سطحی برابر با دو متر ایجاد شده و در این تالار آثاری مانند ظروف سفالی نیز کشف شده است. در تالارهای دیگر این غار همچنین سنگچینهایی به چشم می‌خورد که برای جداسازی فضاها از یکدیگر کاربرد داشته‌اند. یکی از دلایل انتخاب این غار در گذشته مخفی بودن آن از انظار بوده است که به‌راحتی می‌توانستند از دست دشمنان مخفی شوند.

کی برویم؟

بهترین فصل برای دیدن این غار طولانی و زیبا اواخر بهار و تابستان است که مناظر سرسبز و هوای مطبوع بهاری به مشام می‌رسد؛ هرچند خنکی آب رودخانه نمرود و هوای داخل غار را نمی‌توان با هوای آفتابی بیرون مقایسه کرد. فصل پاییز هم زیباییهای خودش را دارد و برگهای طلایی درختان بلند تبریزی بسیار چشمنواز هستند. اگر خنکی هوای پاییز اذیتتان نمی‌کند، حتما در پاییز هم به این منطقه سفر کنید.

نکات ایمنی

سطح غار از سنگهای لغزنده‌ای تشکیل شده است و برای تردد در این غار باید احتیاط کرد و به‌دلیل تاریکی مطلق درون آن حتما باید چراغ‌قوه و باتری اضافی همراه داشت. کلاه ایمنی، هدلایت، باتوم، کفش مناسب و لباس گرم برای داخل شدن به داخل غار لازم است. داخل غار نیز آنتن موبایل کار نمی‌کند و بهتر است هیچگاه تنها به داخل غار نروید.

رعایت مسائل زیست‌محیطی

غارها دارای تنوع زیستی غنی هستند. شاید به نظر نیاید در تاریکی و سرمای این غارها موجود زنده‌ای زندگی کند و حیات وجود داشته باشد، ولی کاملا اشتباه است. برای همین باید نکات زیست‌محیطی را در داخل غارها رعایت کرد تا آسیبی به تنوع زیستی آنها وارد نکنیم. از جمله گونه‌های جانوری داخل غارها می‌توان به انواع خفاشها و سمندرها اشاره کرد. خفاشها نقش بسیار مهمی در کنترل حشرات غار دارند. بسیاری از موجودات ذره‌بینی دیگری نیز در غارها زیست می‌کنند که دیده نمی‌شوند، ولی حیات غار به وجود آنها بستگی دارد و میلیونها سال است که در غارها وجود دارند؛ از اینرو از ارزش بالایی برخوردارند. برخی از گونه‌های حیات وحش مانند خرسها نیز برخی اوقات مانند روزهای برفی و بارانی برای پناه گرفتن به داخل غارها می‌روند. در نتیجه داخل غار سروصدا نکنیم، زباله رها نکنیم، آتش روشن نکنیم، برای عکاسی از نور فلش استفاده نکنیم و به غارسنگها و بدنه غار آسیب نزنیم و آنها را تخریب نکنیم یا با خود یادگاری نبریم و چیزی از خودمان در غار بر جای نگذاریم.

چطور برویم؟

برای رسیدن به این غار زیبا و منحصربفرد باید مسیر جاده فیروزکوه را پیش گرفت و پس از طی کردن حدود ۱۳۵ کیلومتر از تهران، ۱۲ کیلومتر مانده به فیروزکوه از طریق جاده‌ای فرعی به روستای هرانده رسید که ۳۳ کیلومتر راه دارد. روستای هرانده آخرین نقطه‌ای خواهد بود که می‌توان با ماشین تردد کرد و پس از آن باید مسیر بسیار زیبایی را در دل باغات و دامنه‌های البرز جنوبی پیاده طی کرد. مسیر روستای هرانده تا دهانه غار حدود شش کیلومتر راه است و مسیر نسبتا آسانی دارد. تنها یک ساعت پایانی آن برای رسیدن به دهانه غار، شیب نسبتا تندی در دامنه کوه دارد.

*عکسهای بیشتر، چاپ شده در نشریه