خسارت ۳۸ میلیارد تومانی سیل به میراث فرهنگی گلستان

دیوار گرگان از زیر آب بیرون آمد

معصومه دیودار

نوروز ۱۳۹۸ با اخبار وقوع سیل و تخریب میراث فرهنگی در بیشتر استانهای کشور همراه بود. هر روز خبرها از تخریب و آسیب‌‌دیدگی بخشهایی از کشور حکایت داشتند و در کنار از بین رفتن زندگی مردم در میان گل‌ولای سیل، شاهد تخریب میراث فرهنگی و در معرض خطر قرار گرفتن مواریث جهانی ایران نیز بودیم.

یکی از نخستین استانهایی که درگیر بارشهای فراوان و به دنبال آن سیل شد، گلستان بود. استانی که نه‌تنها دربرگیرنده یکی از پایگاه‌های میراث جهانی و البته دیوار گرگان است؛ بلکه بافت تاریخی آن نیز منحصربفرد است. با این وجود، سیل تا پای برج قابوس پیش رفت و دیوار گرگان را درنوردید. به چندین خانه تاریخی آسیب رساند و بناهای تاریخی را تخریب کرد.

در نهایت نیز «ابراهیم کریمی»؛ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان با اعلام آماده‌باش به کارمندان اداره کل، ادارات شهرستانی و یگان حفاظت از پایش لحظه‌ای برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی، حضور در اکیپ‌های پشتیبانی، کمک‌رسانی و مشارکت در عملیات امدادی، هماهنگی با فرمانداران، پیمانکاران پروژه‌های تاریخی و شهرداران خبر داد و گفت: «تمام این عوامل سبب شد تا در سیل و آب‌گرفتگی اخیر، بناهای تاریخی همچون پل آق‌قلا، میراث جهانی گنبد قابوس، بافت تاریخی و موزه گمیشان، بافت تاریخی استرآباد (گرگان) و موزه‌ها از گزند آسیب‌های مهیب سیل در امان بمانند.»

اما خسارتهای سیل به میراث فرهنگی گلستان اجتناب‌ناپذیر بود و حدود ۳۸ میلیارد تومان خسارت به آثار تاریخی این استان وارد شد. عمده خسارتها در چند پروژه مهم مانند شهر جرجان، برج قابوس و پل آق‌قلا اتفاق افتاد؛ چنانکه سیل و بارندگی به کارگاههای کاوش در شهر جرجان آسیب وارد کرده، البته بر اثر سیل، شیء خاصی پیدا نشد.

برج قابوس پس از سیل

در نخستین روزهای وقوع سیل در گلستان، نگرانیهای متعددی درباره وضعیت برج «قابوس» که به‌عنوان یکی از آثار میراث فرهنگی ایران در فهرست یونسکو جای دارد، مطرح شد؛ چراکه آبها شهر گنبد را دربر گرفته بودند و تصاویر منتشرشده از این شهر گویای وضعیت نامناسبی بود که روبروی این میراث جهانی قرار داشت. این نگرانیها بیجا نبود؛ چراکه اکنون شاهد نفوذ نم و رطوبت از بخشهای زیرین و فوقانی به بنا هستیم.

بعد از فروکش‌کردن آبها و پایان بارندگی، کریمی درباره وضعیت برج قابوس گفت: «برج قابوس دچار نم و رطوبت‌زدگی شده و باید میزان رطوبت مورد بررسی قرار گیرد. همچنین باید روی استحکام‌بخشی این میراث جهانی کار شود. البته تپه‌ای که برج قابوس روی آن بنا شده، دچار نشست نشده و از این بابت مشکلی نداریم. تمام آنچه درباره برج قابوس اتفاق افتاده باید توسط مسئولان پایگاه میراث جهانی پایش و به‌صورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد، سپس می‌توان به‌صورت دقیقتر درباره وضعیت برج قابوس صحبت کرد.»

پل آق‌قلا و سرنوشت آن

پل «آق‌قلا» یکی دیگر از سازه‌های تاریخی گرگان بود که نگرانی‌هایی بابت تخریب آن وجود داشت. در بخشهایی از این پل شاهد نشست هستیم که در واقع این بخشها، اساس پل آق‌قلا نبودند و در حاشیه پل قرار دارند و در واقع دیواره‌های آن به حساب می‌آیند. می‌توان گفت،‌ اصل پل آسیب ندیده است. با این وجود به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گلستان، پل آق‌قلا تا ۳۰ درصد آسیب دیده است.

بافت تاریخی گرگان

بافت تاریخی گرگان که عنوان وسیع‌ترین بافت تاریخی ثبت‌شده شمال ایران را به خود اختصاص داده و بناهای شاخصی همچون خانه‌های «شعرباف»، «شیرنگی»، «تقوی»، «کبیر»، «خراسانی»، «مفیدیان»، سرای «باقری‌ها» و امامزاده «نور» در محلات سرچشمه را دربر می‌گیرد، بر اثر وقوع سیل، با آسیب ۲۰درصدی روبرو شد. گفته می‌شود بسیاری از خانه‌های تاریخی بافت گرگان به مرمت نیاز دارند و باید بودجه آن هرچه زودتر تامین شود.

در این میان به گفته کریمی، بافت گمیشان نیز دچار آسیب شده است. البته شاهد یک مورد ریزش بخشی از ساختمان در بافت تاریخی گمیشان و گرگان نیز بودیم.

دیوار گرگان

در اوایل آغاز سیل، دیوار گرگان به‌صورت کامل زیر آب رفت، اما از آنجایی که آبی که به دیوار گرگان رسیده بود، آب روان بود و شدت سیل را نداشت، نگرانیهایی بابت تخریب احتمالی دیوار گرگان وجود نداشت. در نهایت نیز با فروکش‌کردن آبها، دیوار گرگان از زیر آب بیرون آمد، به دیوار گرگان آسیب وارد نشده است اما کارگاههای کاوش در این منطقه آسیب دیدند.

شهر باستانی جرجان

گفته می‌شود بیشترین صدمه متوجه شهر تاریخی جرجان است و کارگاههای کاوش آسیب دیده‌اند؛ چنانکه در حال حاضر می‌توان گفت این شهر باستانی تا ۴۰ درصد آسیب دیده‌ است.