دوران گردی با مادها

دوران گردی با مادها
فاطمه علی اصغر
زمان دوران گردی با «ماد»ها فرا رسیده است. ما سفرمان را به سده ۱۷ پیش از میلاد آغاز می کنیم. یادمان باشد، مادها یکی از اقوام ایرانی تبار بودند، مورخان باستان مادها را «آریایی» خوانده‌اند اما برخی از کارشناسان میراث آنها را قومی مستقل از آریایی ها می دانند. از این دوران نشانه های پراکنده ای در سراسر ایران به یادگار مانده، چون بسیاری از بناها و قلمروهایی که داشتند در دوره های تاریخی بعدی از صحنه روزگار محو شده است. بنابراین شما اگر بخواهید با این دوره آشنا شوید باید خودتان را برای چند سفر مختلف آماده کنید اما این را از یاد نبرید که در اواخر سده هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شده، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند، جنگیدند و این جنگ‌ها حدود صد سال طول کشید تا اینکه مادها، آنها را شکست دادند و دولتی بنیان گذاشتند که ۱۲۰ سال فرمانروایی کرد، این دولت سرانجام از کوروش بزرگ شکست خورد. نظر هرودوت در مورد مادها این است:«آشوری‌ها در آسیا پانصد سال حکومت کردند، اولین مردمی که سر از اطاعت آن‌ها پیچیدند، مادها بودند. اینان برای آزادگی جنگیدند، رشادت‌ها کردند و از قید بندگی رستند.» در دوران شاهنشاهی ماد، هووخشتره به بزرگ‌ترین پادشاهی غرب آسیا حکومت می‌کرد. او سراسر ایران را آن چنانکه در نقشه سرزمین ماد هویداست برای نخستین بار در تاریخ به زیر یک پرچم آورد. هوخشتره، بنیانگذار اولین قدرت ایرانی بود. پایه‌گذاری دولت ماد به عنوان نخستین دولت بر پایه وحدت اقوام مختلف ساکن فلات ایران با مشترکات و پیوندهای فرهنگی را باید به عنوان مهم‌ترین رویداد در تاریخ ایران نام برد. آنچه را نباید در دیدار با دوره مادها از یاد برد، این است که تمدن ماد توانست در بنای مدنیت سهم بزرگی داشته باشد. مادها باعث شدند، پارسیها به جای لوح گلی، کاغذ پوستی و قلم برای نوشتن به کار ببرند. در معماری نیز استفاده از ستونهای متعدد به دوران ماد بر می گردد. قانون اخلاقی پارسیها که در زمان صلح صمیمانه کشاورزی کنند، در جنگ متهور و بی‌باک باشند و نیز اعتقاد به زردشت و اهورامزدا و اهریمن و سازمان پدرسالاری و قوانین دیگر پارس شباهت بسیار با قوانین مادی دارد. شاید این شباهت باعث شده، در کتاب دانیال نبی بیاید: «تا موافق شریعت مادیان و پارسیانی که منسوخ نمی‌شود» معماری مادی که بعد از آشور تحت تأثیر معماری باشکوه اورارتو بود، با وارد کردن عوامل ایرانی، پایه‌گذار آثار درخشان دوران هخامنشی نظیر پارسه تخت جمشید و شوش شد. بسیاری دیگر از نشانه‌های تمدن‌های بین‌النهرین نیز از طریق مادها به هخامنشیان انتقال پیدا کرد، به طوری که تا قرن ها بعد، نظم دربار ایران و بیشتر جنبه‌های باشکوه و فرهنگی جامعه ایران به مادها نسبت داده می شود.

هگمتانه؛ سفری مبهم
دوره ماد، دوره کمتر شناخته شده ای است، چرا که بعد از مادها دو حکومت هخامنشیان و ساسانیان در ایران مسلط شدند که قلمرو خود را بر حکومت مادها گسترده کردند. بنابراین سخت است از بناهای به جا مانده از دوره ماد صحبت کردن. با این همه پژوهش ها نشان می دهد؛ هگمتانه، پایتخت پادشاهی ماد، پایتخت تابستانی هخامنشیان و ساتراپ‌نشین ایالت ماد از دوران هخامنشیان تا ساسانیان بوده. بنا بر هر دو زمینه تاریخی و باستان‌شناسی، تطبیق هگمتانه با همدان قطعی است. با این حال، کمبود آثار باقی‌مانده قابل مشاهده از دوران پیش از اسلام در این منطقه، باعث شده که برخی باستان شناسان، شوش، کنگاور و تخت سلیمان را به هگمتانه نسبت دهند. سنت‌های قدیمی دیگری، منشأ شهر هگمتانه را به سمیرامیس افسانه‌ای یا به جمشید می دانند. با این همه دیدار از همدان را به شما پیشنهاد می دهیم و دیدار از هگمتانه. همدان بناهای بسیاری از دوره های مختلف تاریخی دارد و شهر گردشگری مهمی در ایران است، اقامتگاه هم به راحتی پیدا می شود. اگر در برنامه مادگردی می خواهید نخستین قدم را بردارید، همدان بهترین گزینه است. این شهر تا تهران حدود ۴ ساعت بیشتر نیست و می توان یک روزه هم از آن دیدار کرد با این حال اگر برای اولین بار به دیدن همدان می روید، گنجنامه، آرامگاه باباطاهر و غار علیصدر را از دست ندهید.
گودین تپه کنگاور؛ مهم و رازآلود
در درازای تاریخ کردها همواره مدعی این شدن که نسبشان به مادها می رسد. گفته می شود، بسیاری از یافته های مادی در غرب ایران هم به دست آمده. «گودین تپه» یکی از این بناهاست. اگر دوست دارید که در دوران گردی به درک درستی از مادها برسید، پیشنهاد می کنیم که دیدار از این محوطه تاریخی را از دست ندهید. فاصله زمانی از تهران تا کرمانشاه ۶ ساعت است. می توانید با اتوبوس یا خودروی شخصی خودتان هم راهی این سفر هیجان انگیز شوید، اگر سفرتان دو سه روزه است؛ می توانید بعد از دیدار با کرمانشاه و خوردن دنده کباب، به سمت کنگاور بروید. در کنگاور، معبد آناهیتا که دومین محوطه سنگی بعد از تخت جمشید را به ببینید و بعد به سراغ اصل سفر یعنی دیدار گودین تپه بروید. این محوطه استقراری پیش از تاریخ در غرب ایران در شهر کنگاور، کرمانشاه است و در سال ۱۹۶۱ کشف شده و در ۱۹۶۵ و دهه ۷۰ میلادی یک هیئت تحقیقاتی آمریکایی به ریاست «کایلر یانگ» آن را کاوش کرده است. در این دیدار سفری دراز در طول تاریخ می کنید و بر می گردید به زمانی که گودین تپه محلی برای تجارت سنگهای لاجورد بین بدخشان در افغانستان و دشتهای میانرودان بوده.

گودین تپه، قلعه اشرافی بزرگی از دوره مادهاست. بر گرد این دژ، برج‌ها و دیوارهایی با شکاف‌هایی برای تیراندازی قرار گرفته بودند. تأثیرگذارترین اتاق، سالن تختگاه آن است، با پنج ردیف شش ستونه که قصر کوروش در پاسارگاد را از روی آن ساختند. در آن یک تخت شاهانه، یک آتشدان و نیمکت‌هایی در دور دیوارها قرار داشته. تالار ستون دار کوچک‌تری با نیمکت‌هایی در کنار دیوارها نیز وجود دارد. مخزن‌ها یا انباری‌های چندی در جانب شرقی قرار گرفته و برای رفتن به طبقه بالاتر راه پله وجود دارد. جالب است بدانید که قدیمی‌ترین شواهد شیمیایی بدست آمده، حکایت از ساخت آبجو در حدود ۳۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پیش از مسیح دارد. اینجا می توانید مردم ماد را تصور کنید که چگونه نیایش می کردند و می زیستند.

نوشیجان، سفر به تالارهای زمان
اگر نتوانستید به همدان و کرمانشاه بروید، دیدن نوشیجان، آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری شمال غرب ملایر را از دست ندهید. هر چند که همدان و ملایر دو سه ساعتی بیشتر با هم فاصله ندارند و اگر برنامه ریزی درستی داشته باشید، میتوانید هم هگمتانه را بازدید کنید و هم نوشیجان را. اما چرا نوشیجان مهم است؟ در کاوش‌های باستان‌شناسان دراین تپه باستانی سه طبقه شناسایی شده، طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند. بر اساس بررسی های انجام شده از سوی دیوید استروناخ، باستان‌شناس بریتانیایی، بقایای آثاری که از این تپه بدست آمده دربرگیرنده؛بنای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین آتشگاه است، بقایای یک آتشدان در جبهه جنوبی نشانگر مراسم نیایش آتش است. اتاق معبد بصورت شمالی-جنوبی ساخته شده‌ و در بدنه مخروطی شکل آن سه طاقچه بطور نامحسوس دیده می‌شوند. درحاشیه جنوبی معبد، بقایای یک سکوی برجسته وجود دارد که احتمالاً شالوده پایه ستون‌های معبد بوده‌است. تالار ستون‌دار آپادانا، با تالارهای گودین تپه و تپه نوشیجان با تالارهای اورارتویی که در آلتین تپه آسیای صغیر بدست آمده قابل مقایسه هستند و احتمالاً تاثیرپذیری از هنر معماری اورارتو ساخته شده‌ اند. در نوشیجان نمونه‌هایی از نخستین پول‌های بشری پیدا شده است که نام آن ها سیگْلو بوده است. از آنجاییکه تمرکز کاوش های استروناخ در نوشیجان، روی دوره ماد بوده، بنابراین این محوطه شما را با تالارهای ذهنی مردم این دوره آشنا می کند.

تپه ازبکی، دیدار ماد از دور
دیدار با دوران مادی را البته از خود تهران هم می توانید، آغاز کنید. شاید برایتان عجیب باشد اما قلمرو مردان و زنان مادی تا شهرری هم رسیده بوده. محوطه باستانی ازبکی یکی از یادمان های ارزشمند از آن دوران است. ازبکی محوطه باستانی گسترده‌ای است که بخش‌هایی از این محوطه باستانی نه هزار ساله سال ۱۳۴۸خورشیدی شناسایی شده و در سال۱۳۵۲ به شماره ۹۵۵در فهرست آثار ملی ایران در آمده است. محوطه ازبکی، جزو املاک شخصی یک روحانی است و هر چند طی سال های گذشته، سازمان میراث فرهنگی تلاش کرده این محوطه را خریداری و تبدیل به مجموعه گردشگری کند، موفق نشده. یوسف مجیدزاده در چندین فصل این محوطه تاریخی را کاوش کرده. داده های باستان شناسی نشان می دهد که محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد به شهر بزرگی تبدیل شده. در مرکز این شهر و روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپه‌ای در ارتفاع ۱۲۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا و با ۲۶ متر از سطح زمین‌های همجوار، قلعه‌ای به وسعت تقریبی ۲۲۰۰ متر مربع با حصاری عظیم به عرض ۷ متر ساخته شد. این قلعه باشکوه برای دوران ماد است. شما اگر تهرانی باشید یک روزه هم می توانید راهی نظرآباد شوید که فاصله یک ساعته با تهران دارد. نظرآباد، آب و هوای خوبی دارد و هم می توانید دمی از دود و دم دور باشید و هم از دور آخرین بقایای دوره مادها را از دور هم که شده ببینید.