سابونات یا استهبان

شهر کوهپایه ای فارس

سید جواد حسینی‌نژاد

در این سفر، موسیقی «به کوهای سابونات…» را روی گوشی خود بریزید؛ هم شهرام ناظری خوانده است، هم ایرج بسطامی و گلوریا روحانی، هم عطا جنگوک و خیلی‌های دیگر. یادتان باشد که «استهبان»، «اصطهبانات»، سابونات یا «صابُنات»، همه‌ی این‌ها یکی‌ است و شما را به شهری در میانه‌ی راه شیراز به استان کرمان و مردمانی با گویش و لهجه‌ای با ویژگی‌های گویش و لهجه این دو شهر می‌کشاند.

استهبان شهری است کوهپایه‌ای که میان دو کوه، همراه دار و درخت فراوان با چند چشمه‌کاریز (قنات) و آبِ روان از کوه‌های جنوبی تا جوی‌هایی که در خیابان‌های اصلی جریان دارد. مرکز شهر نیز به همین دلیل «آب‌بخش» نام گرفته است. چشمه‌کاریزهای «قَهری»، «بُک‌بُک» و « بُخو» با استخر آن و باغ «جوزا» تفرجگاه‌هایی شناخته‌شده در کوهستان جنوبی، پذیرای مهمانان فراوان از شهرهای دور و نزدیک هستند. البته رسیدن به این مناطق دیدنی و خوش آب و هوا نیازمند راه‌پیمایی‌هایی نیم تا ۱ساعته در سایه‌سار درختان با آوای آب و نجوای پرندگان با چشم‌اندازهایی منحصر به فرد است.

این شهر چهار محله‌ اصلی دارد که بخش‌هایی از بافت کهن آن‌ها هنوز بر جای مانده است و گشت و گذار در آن‌ها، حال و هوایی خوش با طعم گسِ سنت و نوستالژی دارد. بقعه‌ی چارتاقی «شیخ‌علی‌نقی اصطهباناتی» (قطب دراویش «ذهبیه» در دوره‌ی صفوی)، گرمابه‌های قدیمی و سنتی کزمان و «حاجی‌خان»، امام‌زاده «پیرمراد»، آرامگاه «محمدشیرین مغربی» (عارف و شاعر سده‌ هشتم میلادی)، خانه‌ تاریخی «معزی» و خانه‌موزه‌ «مقدس»، مسجد شبستانی «محقق»، یخچال «حاج محمدرحیم شوشتری»، باغ‌ها و کوچه‌باغ‌های شمالی و جنوبی، آبشار، بازمانده‌های آسیاب‌های آبی، چندین «گلکون (کانِ گِل)»، حسینیه‌ «اَهر» و « نخلِ (چارچو)» عزاداری آن، چنارهای تنومند «تیرونجان» و «یزدیان»، سرو کهن‌سال امامزاده «سید شمس‌الدین»، سنگ‌نوشته‌‌ «گوهریه» (به خط کوفی از سده‌ پنجم میلادی) و بسیاری مکان های دیگر، از دیدنی‌های درون این شهر کوچک‌اند.

دریاچه بی‌جان «بختگان»، چارتاقی و آتشکده‌ی ساسانی «بهرام» و کاروانسرای ویران و صفوی «خانه‌کت» از دیدنی‌های دهستان خیر در ۳۵ تا ۵۰ کیلومتری باختر استهبان هستند. چارتاقی و نیایشگاه بسیار دیدنی و زیبای «بُدره» در شهر «ایج» (مسجد سنگی)، قلعه‌ی «دارالامان» و سازه‌های شگفت‌انگیز آبی بر بلندی‌ها و کمر کوه از بازمانده‌های دوره‌ پادشاهان «شبان‌کاره» (۴۴۸ تا ۷۵۶ م.)، محراب مسجد شهر قدیم ایج و «تخت بهمن» و دهستان رودبال (در سر راه استهبان به داراب) و رودخانه و سرچشمه‌ آن و امامزاده «سلطان شهباز» هم از مکانهای بسیار دیدنی و خوش آب و هوا و معتدل در فاصله‌ی ۳۰ تا ۴۵ کیلومتری در خاور استهبان است که در سرِ راه رسیدن به شهر «داراب» جای گرفته‌اند.

چطور برویم؟

با هر وسیله‌ای که دوست دارید خود را به شیراز برسانید. از آن‌جا هم بزرگراه است با سرعت مجاز ۱۱۰ کیلومتر بر ساعت تا استهبان. از پایانه‌ مسافربری مدرس در شیراز به سوی استهبان، هر نیم تا ۱ ساعت، ۱ اتوبوس می‌رود که ۲ تا ۲ونیم ساعت سفرش به درازا می انجامد؛ با سواری نیز ۱ونیم تا ۲ ساعت. راه از کنار دریاچه‌ی «مهارلو» می‌گذرد و در شهر «سروستان» هم می‌توان از بقعه‌ی «شیخ یوسف» (سده‌ هفتم م.) و سنگ‌نوشته‌های تاریخی‌ آن بازدید کرد. پس از بیرون آمدن از سروستان و با یک انحراف ۱۵ دقیقه‌ای کاخ ارزشمند و دیدنی ساسانی در سمت راست در دسترس است. پس از آن هم راه از جنگل‌های تنک و زیبای «بنه»، بادام کوهی و ارژن «میان‌جنگل» می‌گذرد. کمی پس از دوراهی و پلیس راه فسا به آبگیر «غمپ آتشکده» و نزدیکای منطقه‌ باستانی «تنگ‌کرم» می‌رسد. سپس از کنار راه شهرها و روستاهای رونیز و دهستان «خیر» می‌گذرد تا تفرجگاه «دم تنگ» و ذخیره گاه جنگلی سروکوهی و در پایان، استهبان که دور تا دور آن را از هر سو، چشم‌انداز دیدنی و گسترده‌ای از باغ‌های انجیر فرا گرفته است با کپرها و اتاق‌هایی که برای سکونت در فصل برداشت یا تفریح سالیانه در باغ‌های پیوسته و بی‌حصار بیرون شهر برپا کرده‌اند.

چی بخوریم؟

غذاهای محلی استهبان، برای کسانی که دلبستگی چندانی به گوشت ندارند، بسیار دلپذیر است و اگر نوش جان کنید از شگفتی‌هایی این سفر و غذاهایی که تاکنون خورده‌اید، خواهد بود: نان‌ها و فتیرهای «گرده‌ gerdah اسفناجی» و «سوله‌  sulahجو یا ذرت»، انواع «تلیت» که بنا بر فصل و زمان با ماست یا کشک یا آب انار، آبغوره و چیزهای دیگر در ترکیب با سبزی‌های معطری چون ریحان و نعنا و دانه‌های روغنی و دارای طبع گرم (گردو، کنجد یا بنه) و نان خشک محلی درست می‌شوند.

چی بخریم؟

هنرهای دستی‌ای چون نمد، مَلِکی (گیوه بومی)، گیره (ظرف بافته از شاخه‌ی گیاه)، و ظرف‌ها و گلدان‌های کاشی و سرامیک؛ و خوراکی‌هایی چون انجیر، زعفران، بادام، مویز، کماچ، حلوا ارده، شیره‌ انگور، عرقیات، نان شیرین و زرد، رب انار، لور و … نیز از ارمغان‌های وسوسه‌برانگیز این شهر هستند.

کی برویم؟

بهترین زمان برای بازدید از استهبان، نیمه‌ اسفند تا نیمه خرداد و به ویژه فروردین و اردیبهشت است و برای ماندگاری چند روزه، هتل گردشگری و یکی، دو مهمان‌پذیر کوچک و البته مردمانی مهمان‌نواز دارد. همچنین در مکان هایی چون سر «آبشار» و پارک طولی آن، «دهن آسیاب» و پارک‌های شهر می‌توان کمپ برپا کرد و شبی را بدون هیچ مزاحمت یا پرداختی آسود.