English English
شرکت تعاونی حامیان میراث فرهنگی

سرگیرا؛ چادری شطرنجی از دیار ایل سنگسر

معصومه دیودار

چندی پیش عکس‌هایی از پوششی خاص که در برگزاری همایش عفاف و حجاب در سمنان رونمایی شده ‌بود، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست ‌شد و کاربران را به تعجب واداشت. شاید اگر تاریخچه و نام این پوشش را می‌دانستیم، دیگر به آن اندازه تعجب نمی‌کردیم و از نام‌های مختلف برای این نوع پوشش استفاده نمی‌کردیم.

این پوشش که در نخستین نگاه به‌دلیل چهارخانه‌های رنگی که دارد، شبیه به پتوست و این‌گونه به نظر می‌رسد که زنان مهدیشهر پتو به دور خود پیچیده‌اند، در واقع ریشه در تاریخ و گذشته ایل سنگسر دارد.

در گذشته‌های نه‌چندان دور، زنان سختکوش ایل سنگسر، علاوه بر رسیدگی به امور خانه، بخش مهمی از بار اقتصادی خانواده را با بافت انواع پارچه‌های پشمی و ابریشمی و پارچه‌های ظریف برای مصارف تخصصی گوناگون بر دوش می‌کشیدند. از جمله این پارچه‌ها می‌توان به سرگیرا (sar gira) (سرگیرا) اشاره کرد. سرگیرا، پارچه‌ای از جنس پشم نازک و ظریف است که زنان سنگسری در گذشته از آن به‌عنوان چادر استفاده می‌کردند.

(سَرگیرا) به دو قسم «سَر» به معنی محدوده گردن به بالای روی کله یا بالای هر چیزی و در اینجا یعنی روی سر انسان و «گیرا» به معنی گرفتن، وقتی پشت سر هم بیاید به معنی «به سر گرفتن» هر آنچه به سر گرفته می‌شود، است. سرگیرا آن چیزی است که زنان سنگسری بر سر می‌گیرند و به مرور زمان «ر» از سرگیرا حذف و تبدیل به سگیرا شد.

سَگیرا یا همان سرگیرای سنگسری چادری است رنگی و چهارخانه یا شطرنجی‌شکل که از مربع‌های هشت در هشت و یا ۱۰ در ۱۰سانتی‌متر تشکیل می‌شود. زنان سنگسری این چادر را بر سر می‌گرفتند و در کوچه و خیابان تردد می‌کردند. البته این امر به گذشته بازمی‌گردد و در حال حاضر به‌صورت نمادین در مراسم و مجالس خاص توسط برخی افراد که به حفظ آداب و رسوم گذشته علاقه دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در واقع زنان مهدیشهر از پوشش خاصی به نام «سرگیرا» که از پشم گوسفند تهیه می‌شود، استفاده می‌کردند. این چادر به‌گونه‌ای بافته می‌شود که در عین حفظ کامل پوشیدگی، زنان می‌توانند بیرون را با وجود رو گرفتن ببینند. این پوشش ویژه بانوان عشایر ایل سنگسری بوده‌ است و هم‌اکنون نیز این نوع چادر در بین بانوان مهدیشهر کاربرد دارد و در برخی مجالس از این نوع چادر استفاده می‌کنند.

سگیرا امروزه کاربردهای دیگری هم پیدا کرده؛ مانند کُت تک یا کت و شلوار برای آقایان، روکش مبلمان منزل، روکش صندلی‌های خودرو، رومیزی و روکرسی منازل، مانتوهای زنانه و بچه‌گانه، کیف و کفش‌های سنتی، کمربند زنانه و مردانه، پرده‌های اتاق‌ها و آشپزخانه، کیف‌های موبایل و لپ‌تاپ و غیره .

با وجود آنکه تغییراتی در نوع کاربری و پوشش این چادر اتفاق افتاده ‌است، اما شاید اکنون نیز بتوان در سکوت رازآلود شب‌های شهر، صدای کوبه‌های دفتین یا کارگاه پارچه‌بافی خانگی را از ورای پنجره یک خانه گلی در کوچه‌های مهدیشهر (سنگسر) شنید.

سگیرا در رنگ‌های قرمز، صورتی، سفید و سیاه تولید می‌شد و درگذشته این رنگ‌ها با استفاده از پوست انار برای تهیه رنگ قرمز (سور) یا رنگ صورتی (انوری یا پیازی) و پوست گردو برای تهیه رنگ سیاه (سو) به‌دست می‌آمدند.

تزیینات خاص سگیرا، لبه‌دوزی (قیطان‌دوزی) در دورادور لبه آن است که البته امروزه تنها اندک‌زنان کهنسال به استفاده از آن می‌پردازند. متراژ پارچه مورد نیاز سگیرا نیز تخته‌های ۱۷ متر و با عرض ۳۵ سانتی‌متر بود که با اتصال تخته‌ها به یکدیگر چادر دوخته می‌شد.

یک نظر

  • عزیز فاضلی نژاد
    • ژوئن 27, 2018 در 22:48
    سر گیرا،فرهنگ مادی یا معنوی! در تعاریف کلاسیک عموما فرهنگ را به دو بخش«مادی» و «غیر مادی» یا «معنوی» تقسیم می کنند. فرهنگ مادى در واقع مشتمل بر کلیه دست‌آوردهاى مادى یا تکنولوژى است که در جامعه وجود دارد.شامل اشیاء قابل لمس و ابزار و اشیائى است که به‌دست اعضاء پیشین جامعه ساخته شده و به اعضاء حاضر جامعه به ارث رسیده است. فرهنگ غیر مادی یا معنوی به موضوعاتى که جنبه کیفى دارد و با موازین کمى قابل اندازه‌گیرى نیست و به آسانى نمى‌توان آنها را مقایسه و ارزیابى نمود، مانند آداب و رسوم، اعتقادات، اخلاقیات، باورها، آثار ادبى و هنری، فلسفه و دانستنى‌هاى عامه (فولکلور) و غیره... که عمدتاً به‌وسیله زبان و خط فراگرفته مى‌شوند، را از اجزاء فرهنگ معنوى یاد می کنند. این تقسیم‌بندی جنبه‌ای ذهنی دارد و تمایز آن تقریباً غیر ممکن است، زیرا در آثار مادی فرهنگ، جلوه‌های معنوی فرهنگ نیز متجلی است. چنانچه "آلفرد وبر" جامعه‌شناس آلمانی معتقد بود: "فرهنگ مادی و غیر مادی را نمی‌توان به آسانی از یکدیگر مجزا کرد؛ زیرا با هم پیوستگی دارند؛ مانند مسجد که به لحاظ ظاهری یک پدیده مادی است، اما نمودی از فرهنگ معنوی دین اسلام است". سرگیرا ( sar gira ) یا سگیرا: نوع پوشش مردم نمادی از هویت فرهنگی آنها است. می توان گفت پوشش نشانه ای از نوع تفکر، اندیشه و ایدولوژی تک تک افراد جامعه و فرهنگ شخصی آنها محسوب می شود. در نگاه اول پوشش بارز ترین تظاهر فرهنگی افراد است که از نوع پوشش و لباس می توان به ماهیت فرهنگی آنها و جامعه ای که در آن زندگی می کنند پی برد. در شهر مهدیشهر زنان سنگسری از پوشش خاصی برای حفظ حجاب خود استفاده می کرده و بعضا می کنند که "سَگیرا یا سَرگیرا" نام دارد. در زبان سنگسری "سَرگیرا" از دو واژه سر و گیرا که (سَر) به معنی سر انسان و (گیرا) به معنی گرفتن است که در مجموع معنی روی سر گرفتن را می دهد. سگیرا پارچه چادری دست بافت چهار خانه پشمی است که با پشم سفید و سیاه میش یا بره بافته می شود، پشم سفید با پوست انار رنگ آمیزی می گردد و پشم سیاه هم برای یکدست شدن با پوست گردو رنگ می شود. و بدلیل خاصیت پشم عایق خوبی برای گرما و همچنین سرما است. سَگیرا" یا "سرگیرا" چادری است منحصر به زنان سنگسری که به صورت مشبک و چهار گوش شطرنجی شکل و مربع های هشت در هشت و یا ده در ده سانتی متر طراحی و بسیار ظریف و زیبا بافته می شود. فرهنگ رو گرفتن از نامحرم: در گذشته و کم و بیش در حال حاضر رو گرفتن در بین زنان سنگسری امری عادی و رایج بوده است، اما اینکه در فرهنگ سنگسری این روگرفتن و پوشاندن صورت، که به اصطلاح عامه (پرده، یعنی رو گرفتن از نامحرم ) از چه زمانی و از کجا وارد فرهنگ آنها شده اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما به نظر می رسد این رسم کهن با توجه به آثار باقی مانده از زرتشتیان در منطقه راه بند مهدیشهر و فرهنگ و نوع پوشش زنان ایران باستان و همچنین نوع زندگی کوچ نشینی و عشایری، برای حفظ نوامیس ضروری بوده و احتمالا به دوره پیش از اسلام باز می گردد. علی رقم اینکه همه تصور می کنند که زنان چطور می توانند با پوشاندن صورت خود با سگیرا مسیر خود را ببینند، باید گفت نقطه دید در سگیرا همانند شیشه های رفلکسی عمل می کند زنانی که سگیرا بر سر دارند به راحتی قادر به دیدن همه چیز در اطراف خود هستند ولی کسی قادر به دیدن صورت آنها نیست. "سَرگیرا" فرهنگ مادی یا معنوی؟ می توان گفت سر گیرا یک کالا یا محصول فرهنگی است که بعنوان هنر دستی، با ظرافت طراحی، رنگ آمیزی،ریسندگی و بافته می شود. و مفهوم غیرت، شرافت، پایبندی به اصول اخلاقی، خانوادگی و دینی در آن متجلی است. لذا در تقسیم بندی فرهنگی هم نقش فرهنگ مادی وهم فرهنگ غیر مادی و معنوی در آن متبلور است. از یک طرف جنبه مادی داشته و از طرفی دیگر با توجه به کار کرد و نقش آن در حفظ حجاب نمودی از فرهنگ معنوی است. عزیز فاضلی نژاد
    0 0 • پاسخ