معاون گردشگری کشور:

توسعه گردشگری به عزم ملی نیاز دارد

گردشگری در دنیای امروز راهکاری برای کسب درآمدهای کلان و استقبال از آینده است؛ تا جایی که بین کشورهای صاحب‌نام در این عرصه رقابت وجود دارد تا بتوانند سالانه تعداد بیشتری گردشگر را جذب کنند. ایران در این بین با وجود تمام جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی که دارد هنوز نتوانسته به جایگاه واقعی خود برسد، با این حال طبق چشم‌انداز توسعه باید تا سال ۱۴۰۴ شاهد ورود ۲۰ میلیون گردشگر خارجی باشیم. ولی تیموری، معاون گردشگری کشور در این‌باره توضیحاتی می‌دهد.

چرا صنعت گردشگری مهم است؟

گردشگری به‌عنوان یکی از صنایع بزرگ جهان با وجود چالش‌ها و مشکلاتی که در سطح جهانی وجود داشته، امروزه توانسته سیر صعودی خود را حفظ کند و حتی تهدیدات تروریستی و امنیتی هم نتوانست جلوی رشد این صنعت را بگیرد. به‌طوری که رکودهای اقتصادی که دامنگیر برخی کشورهای مهم گردشگرفرست و گردشگرپذیر شد، نتوانست سیر صعودی را در دنیا متوقف کند. در این چارچوب در کشور ما هم این صنعت با وجود همه مشکلات و چالش‌هایی که به‌خاطر مسائل سیاسی با کشورهای مختلف برایمان به وجود آمد، روند روبه‌رشدی داشته و هیچ‌وقت آمار گردشگران یک سال نسبت به سال قبل کاهشی نداشته است. در سالیان گذشته گردشگری همواره در اسناد و برنامه‌های توسعه بالادستی کشور مطرح بوده؛ چراکه صحبت از صنعتی است که باید جایگزین نفت شود. گردشگری در اسناد برنامه‌های سوم، چهارم، پنجم و ششم توسعه یکی از محورهای مورد تاکید کشور و در اولویت سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مقامات نظام قرار داشته است.

از طرفی به‌عنوان یکی از مقوله‌های مهم جامعه جا افتاده است. سفر در سبد خانوارها جای گرفته؛ تا جایی در سطح ملی این صنعت می‌تواند یکی از محورهایی که باشد که بخشی از دغدغه‌های کشور در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی را برطرف کند. در مقایسه با حوزه‌های دیگر گردشگری، توان اقتصادی که با کمترین هزینه ایجاد می‌کند، واقعا محوری است که جای بحث و تامل بیشتری دارد. در منطقه جنوب آسیا به ازای یک گردشگر حدود ۱۳۰۰ دلار در مقصد هزینه می‌شود. از طرفی وقتی گردشگر وارد کشور می‌‌شود، در اصل برای کشورهایی مثل ایران به‌دلیل چالش‌هایی که با کشورهای غربی و آمریکایی داشتیم، تصویر واقعی ایجاد می‌کند و گردشگر با نگاه متفاوتی به کشورش برمی‌گردد.

در شرایطی که حل معضل بیکاری یکی از دغدغه‌های مسئولان است، بخشی از این مشکل را می‌توان با اشتغال‌آفرینی بالایی که گردشگری دارد، برطرف کرد. ایجاد کسب‌وکار گردشگری با هزینه کمتری نسبت به بقیه حوزه‌ها امکان‌پذیر است. به ‌همین دلیل می‌گویند صنعتی است که مبتنی بر کسب‌وکارهای کوچک و متوسط طبقه‌بندی می‌شود. بعد اجتماعی دیگری که دارد اینکه تمرکز آن تنها روی کلانشهرها نیست، اشخاص خاص درگیر نمی‌شوند و نوع اشتغال آن توزیع کاملی در سطح کشور دارد. مکان‌هایی که کمتر انتظار تکاپوی اقتصادی داریم؛ مثل جوامع محلی و روستاها و محیط‌های کوچک از بحث اشتغال‌زایی و گردشگری منتفع می‌شوند. می‌توان گفت به‌عنوان یکی از ابزارهایی است که توزیع عادلانه درآمدهای کشور را در سطح جامعه انجام می‌دهد، شناخته می‌شود و از همین منظر در دنیا به گردشگری به‌عنوان عاملی برای فقرزدایی نگاه می‌کنند.

از بعد سیاسی فلسفه گردشگری ایجاد صلح، تعامل، گفت‌وگو میان ملت‌ها و همزیستی مسالمت‌آمیز مردم در کنار هم، خارج از مسائل جغرافیایی و فرهنگی است. همچنین ابزار مناسبی در اختیار دیپلماسی کشور برای تعمیق روابط ایران با کشورهای مختلف قرار می‌دهد. با توجه به شرایط امروز ما در بعد بین‌المللی با رشد بالای ۵۰ درصد در سال جاری روبه‌رو هستیم و جذب گردشگر به سمت کشورهای همسایه سوق پیدا کرده است.

گردشگری داخلی را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در بعد داخلی همگی شاهدیم که اتفاق خوبی افتاده و سفر در سبد خانوار قرار گرفته و از ۸۵ میلیون جمعیت بالای ۶۰ درصد حداقل یک یا دو بار در سال سفر می‌کنند. با اذعان به اینکه این سفر جریان دارد، اگر بتوانیم گردشگری داخلی را مدیریت کنیم، سفر را به سمت حرفه‌ای شدن پیش می‌بریم و بسیاری از انتظاراتی که در بعد بین‌المللی از گردشگری داریم، می‌تواند محقق شود. در حال حاضر با اینکه سفر در سطح داخلی صورت می‌گیرد، به‌صورت انفرادی و گشت‌های مستقل است و کمتر تاسیسات گردشگری، فعالان و راهنمایان گردشگری، دفاتر خدمات مسافرتی و مراکز پذیرایی اقامتی درگیر موج گردشگری داخلی می‌شوند. البته حرکت‌هایی را شروع کرده‌ایم که سفر به سمت تورهای برنامه‌ریزی‌شده برود. ضمن اینکه می‌توانیم جذابیت‌ها، تنوع بازدید و محتوای سفر را برای هم‌وطنان‌مان فراهم کنیم. اگر یک بازدیدکننده وارد فضای تاریخی یا موزه‌ای شود، اطلاعات کمتری به دست می‌‌آورد تا اینکه در قالب تور حرفه‌ای موضوع را برایش تشریح و شرایط جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی اثر را بازگو کنند. به این ترتیب بازدید جذابیت پیدا می‌کند و تجربه ماندگارتر می‌شود. وقتی در طول سفر شناخت داشته باشیم و سفر را به دست مشاوران این صنعت که دفاتر خدمات مسافرتی هستند، بسپاریم، آنان می‌توانند برایمان برنامه‌ریزی کنند که از زمان اند‌ک‌مان بیشترین استفاده را داشته باشیم و قطعا در هزینه‌ها هم صرفه‌جویی می‌شود. از سویی بخش خصوصی نیز بیشتر دخیل درآمد گردشگری داخلی می‌شود. رکودی که چند ماهی است به‌دلیل افزایش بی‌رویه نرخ برابری ارزهای خارجی در بعد گردشگری خروجی پیدا کرده‌ایم، می‌تواند از طریق گردشگری داخلی جبران شود و خسارت‌ها را به حداقل برساند. بنابراین در بعد گردشگری داخلی سیاست‌هایمان به شکل ساماندهی سفر، توزیع سفر در سطح کشور و درگیری بیش از پیش همکاران بخش خصوصی و تاسیسات گردشگری با فرایند سفرهای مردمی حرکت می‌کند.

توزیع سفر هسته‌های اصلی سیاست ما را در بعد گردشگری داخلی تشکیل می‌دهد. معمولا سفرهایمان در داخل با توجه به پراکنشی که جاذبه‌های گردشگری دارد، متاسفانه در سطح جغرافیایی کشورمان خوب توزیع نمی‌شود. مقاصد خاص با انبوه گردشگران در فصل‌های خاص مواجه است، اما زیرساخت‌های خوب و جاذبه‌های خوب از این مسیر خیلی بهره‌مند نمی‌شود.

چه چالشی پیش روی صنعت گردشگری ایران است؟

در بعد بین‌المللی بزرگ‌ترین چالش، بحث معرفی، اطلاع‌رسانی و تصویرسازی ایران است. اگر بتوانیم این مقوله را مدیریت کنیم و بیش از پیش با استفاده از ظرفیت فناوری‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی ویژگی‌های واقعی جامعه را معرفی کنیم، نیاز به زیرساخت‌های بیشتر قطعا احساس می‌شود. دستگاه‌هایی که در کل کشور در این زمینه نقش‌آفرینی می‌کنند، می‌توانند عملکرد خود را معرفی کنند؛ چراکه گردشگر می‌خواهد تمام جوامع محلی را تجربه کند. اگر تصویر غیرواقعی از کشور کنار گذاشته شود، قطعا مشتری‌های خود را خواهیم داشت.

از بعد زیرساختی به همکاری بیشتر دستگاه‌ها نیاز داریم. قوانینی که در حوزه‌های مختلف وجود دارد، مزاحمت‌هایی برای گردشگری ایجاد می‌کند. گردشگری حوزه فرابخشی است که اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با اقدامات دستگاه‌های دیگر تداخل پیدا می‌کند. وزارت راه و شهرسازی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، شهرداری‌ها و بخشداری‌ها باید در کنار ما قرار بگیرند. زمانی که مجوزی را صادر می‌کنیم، باید تاییدیه دستگاه‌های مختلف گرفته شود که این موضوع زمان بسیار طولانی را طی می‌کند. رفع مشکلات حقوقی و قانونی در این حوزه نیز مساله دیگری است. مثلا فرانسه که گردشگری را به‌عنوان اولویت اول پذیرفته، قانون مشترکی وضع کرده که دستگاه‌های مختلف در راستای آن گام برمی‌دارند.

در ایران همه دستگاه‌ها گردشگری را پذیرفته‌اند، ولی در قوانین‌شان مغایرت‌هایی با این هدف وجود دارد که در عمل موجب ایجاد مشکل می‌شوند. اگر به سمت تدوین چنین مقرراتی پیش برویم، مشکلات زیرساختی حل می شود و به اهداف‌مان می‌رسیم. دستگاه‌های دولتی یا مقاصد گردشگری روی این موضوع تاکید دارند که گردشگر ورودی و داخلی را مدیریت کنند. چون گردشگر خروجی نتیجه تلاش کشور دیگری است. البته به گردشگر خروجی به‌عنوان یکی از ابزارهایی که روی صنعت گردشگری تاثیرگذار است، نگاه می‌کنیم. اما هر رفتی یک برگشتی دارد. گردشگران خروجی بخش عمده‌ای از دفاتر و راهنمایان ما را درگیر کرده و کسب‌وکار ایجاد می‌کنند یا برای خروج از کشور از خطوط هواپیمایی داخلی استفاده می‌کنند. در حال حاضر این روند به سمت توازن پیش می‌رود. امسال نخستین سالی است که در هفت ماه اخیر گردشگری ورودی حدود ۷۰۰ هزار نفر از گردشگری خروجی پیشی گرفته که با توجه به برابری نرخ ارز با ریال کشورمان گردشگر ورودی و خروجی متوازن می‌شود و ما به آن به‌عنوان چالش یا تهدید نگاه نکردیم.

وضعیت آمارگیری گردشگران چطور است؟

طبق چشم‌انداز توسعه باید در سال ۱۴۰۴ به ۲۰ میلیون گردشگر برسیم. سیستم آمارگیری ما اگر بخواهد استاندارد شود، باید حساب‌های اقماری گردشگری را راه بیندازیم که برنامه مدونی است که هم تعداد و هم توزیع گردشگران در پهنه جغرافیایی را رصد می‌کند و با مکانیسم بین‌المللی طراحی شده و به حساب‌های ملی کشور وصل می‌شود؛ تا جایی که حتی هزینه‌ای را که گردشگر در کشور می‌پردازد، نشان می‌دهد و چون زنجیره به‌هم‌پیوسته‌ای است، آمار دقیقی را در اختیار صنعت قرار می‌دهد. همچنین تاثیرات گردشگری در حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی را می‌توان دید. به هر حال همه دستگاه‌های کشور از جمله وزارت امور خارجه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما باید در معرفی ایران کمک کنند؛ همچنین نیاز جدی به همکاری بانک مرکزی و مرکز ملی آمار ایران برای اجرا داریم. اگر گردشگری مورد بی‌مهری قرار گرفته، به این خاطر است که تاثیرات دقیق اقتصادی را نمی‌توانیم نشان دهیم؛ وگرنه بخشی از مشکلات اقتصادی ما برطرف می‌شد.

*عکسهای بیشتر، چاپ شده در نشریه