English
وقتی سومین بنا نخستین می شود
مرجان حاجی رحیمی
نخستین موزه پمپ بنزین تهران و دومین موزه پمپ‌بنزین ایران پس از موزه بنزینخانه آبادان راه اندازی شد.
پمپ بنزین سعدی (دروازه دولت) با آنکه سومین پمپ‌بنزین ساخته‌شده در تهران است، اما با نام جایگاه سوخت شماره ۶ شناخته میشود. ساخت این جایگاه در سال ۱۳۱۷ آغاز شد، در سال ۱۳۱۹ به بهره‌برداری رسید و پس از ۵۳ سال فعالیت، در سال ۱۳۷۲ به شرکت متروی تهران تحویل داده شد تا هواکش ایستگاه دروازه دولت در آن ساخته شود. به این ترتیب این پمپ بنزین تعطیل شد تا اینکه در سال ۱۳۹۲ مورد توجه مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت قرار گرفت و تصمیم بر آن شد تا به‌صورت موزه پمپ بنزین پایتخت بازسازی و افتتاح شود و عملیات بازسازی در کنار ثبت ملی آن در سال ۱۳۹۶ ادامه یافت تا اینکه سرانجام اول تیرماه ۱۳۹۸ به‌طور رسمی افتتاح شد.
جایگاه شماره ۶ در تاریخ
شرکت سهامی نفت ایران و انگلیس به نمایندگی دکتر «حسن نقیبی» دو قطعه زمین متصل به هم به مساحت حدود ۶۴۳ مترمربع از اراضی خندق میدان دروازه دولت را به مبلغ ۱۶ هزار تومان از «افلاطون» پسر «ارباب کیخسرو» (رئیس وقت انجمن زرتشتیان ایران و نماینده مجلس شورای ملی در فاصله سالهای ۱۲۸۸ تا ۱۳۱۹) در ۲۳ فروردین ۱۳۱۶ خریداری کرد و سند آن در تاریخ ۲۹ آذرماه ۱۳۱۷ برای ساخت جایگاه پمپ‌بنزین دروازه دولت زده شد، اما مدتی بعد به نظر آمد که این مساحت برای احداث پمپ بنزین کافی نیست؛ بنابراین «مصطفی فاتح»، نماینده شرکت سهامی نفت ایران و انگلیس قطعه زمین دیگری به مساحت ۶۱۰ مترمربع را از «حسن سلیمی نژاد» به نمایندگی از شهرداری تهران در تاریخ اول خرداد ۱۳۱۹ به مبلغ ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان خریداری کرد که مجموع زمین پمپ بنزین را به ۱۲۵۳ مترمربع رساند.
تهران و ۱۳ جایگاه سوخت
سازه معماری بنای پمپ‌بنزینهای اولیه همگی شبیه هم بودند؛ سازه‌ای آجری با کاشیکاری معرق. در حال حاضر تنها پمپ‌بنزینهایی که به آن سیاق باقی مانده اند، یکی پمپ‌بنزین دروازه دولت است و دیگری پمپ‌بنزینی در سبزوار که آن نیز به موزه نفت تبدیل شده است.
در کتاب راهنمای ایران که در سال ۱۳۳۰ توسط دایره جغرافیایی ستاد ارتش چاپ شده، نام ۱۳ جایگاه سوخت با نام «فروشگاههای بنزین» منتشر شده است: پهلوی (امیریه) چهارراه گمرک، شاهرضا، ری، بوذرجمهری، بهارستان مقابل چاپخانه مجلس، سعدی (دروازه دولت)، نظامی (سی متری جنب باغشاه)، میدان محمدیه، خیابان حافظ (چهارراه یوسف آباد)، دروازه قزوین (جاده قدیم کرج)، تجریش (جاده شمیران)، جاده پهلوی (باغ فردوس) و شهرری.
اما نخستین پمپ‌بنزین تهران که در امیریه (چهارراه گمرک) قرار داشت نیز توسط شرکت مترو در سال ۱۳۹۲ تخریب شد. دومی به نام شاهرضا سالهاست تغییر شکل داده و کمتر کسی است که شکل اولیه آن را به یاد آورد. این جایگاه در تقاطع خیابان انقلاب ـ وصال قرار دارد. سومی و چهارمی گویا هم‌دوره بوده‌اند؛ پمپ‌بنزین ری و بوذرجمهری. با این حال پمپ‌بنزین بوذرجمهری به سرنوشت تلخی که در انتظار پمپ‌بنزین ری بود، گرفتار نشد؛ به این ترتیب که کنار پمپ‌بنزین ری پلی ساخته شد که در نهایت منجر به تعطیلی آن در سال ۱۳۸۲ و تخریب شبانه اش توسط مالکان در سال ۱۳۸۷ شد؛ چراکه بنای کاشیکاری آن در فهرست آثار ملی ثبت بود و به‌راحتی نمی‌شد آنرا ویران کرد. از پمپ‌بنزین بوذرجمهری که در خیابان ۱۵ خرداد کنونی قرار دارد، تنها کاشیکاری اش باقی مانده و خبری از نمای آجری آن نیست.
در دیگر کشورها
اما سابقه داشتن موزه پمپ‌بنزین در کشورهای دیگر؛ بویژه آمریکا بیش از ایران است. از این بین می‌توان به موزه پمپ‌بنزین «وایت فیلیپس بارنسدال» در شهر «سپولپای» ایالت اکلاهما، موزه پمپ‌بنزین «وستبروک» در شهر «کینگوود» ایالت ویرجینیا، موزه پمپ‌بنزین «فرانک لوید رایت» در نیویورک، موزه پمپ‌بنزین «B/A» در شهر «نیوتنویل» ایالت انتاریو، موزه پمپ‌بنزین «پته» در شهر «ویلیامز» ایالت آریزونا و موزه پمپ‌بنزین «فیسونی» در شهر «تراداته» ایتالیا اشاره کرد.
موزهای دیگر
در کوچه «فیات» که جنب این موزه قرار دارد، موزه عروسک و فرهنگ ایران قرار دارد و کمی پایینتر از آن در خیابان سعدی، بیمارستان «امیراعلم» که خانه پدری «صادق هدایت» در بخشی از آن نهفته است و به کتابخانه بیمارستان تبدیل شده است.
نشانی: خیابان انقلاب، ابتدای خیابان سعدی، جنب ایستگاه متروی دروازه دولت
زمان بازدید: هر روز غیر از شنبه ها از ساعت ۱۶ تا ۲۲
بهای بلیت: پنج هزار تومان
- دسته‌بندی‌ها: مهرپارسه , میراث فرهنگی
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است