دونده پرنده چو مرغی به پر
هانیه محرابی، کارشناس‌ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه سمنان/ طراح گرافیک؛ مدرس
همواره پرندگان در ادبیات و هنر ایران، مایه شکوه و تحسین قلمداد می‌شدند. پرندگان شکاری به‌سبب قوشبازی و هنر شکار، از دیرباز مورد توجه شاهان و طبقه اعیان بودند و بنا بر استنادات تاریخی کتاب‌های ارزشمندی در این باب نگاشته و به یادگار مانده است. از جمله بازنامه نوشیروانی در زمان ساسانیان، بازنامه نسوی در ۴۷۳ ق. و حتی نسخه متاخر بازنامه ناصری تالیف تیمورمیرزا، نوه فتحعلیشاه قاجار که خود ریاست قوشخانه سلطنتی را داشت، از جمله این موارد هستند. از خلال مطالعه منابع فوق، اطلاعات ارزشمندی درباره انواع پرندگان، شیوه‌های تربیت، بیماری‌ها و روش تکثیر آنها به دست می‌آید.
همچنین یکی از بازنمودهای علاقه فرمانروایان به پرندگان را می‌توان از پی نقوش متنوع ایشان روی سلاح‌های سرد مشاهده کرد. هنرمندان فلزکار حتی ابزارآلات و ادوات نظامی را که علی‌الظاهر به قصد نابودی نوع بشر فراهم می‌شدند، در اوج زیبایی و کمال خلق می‌کردند. در این آثار، طرح‌ها، نقشه‌ها، صورت‌ها و شکل‌های انواع پرندگان هر اندازه خُردتر و ریزنگاشت‌تر کنار هم چیده شده تا بیننده حرکت، چالاکی و چابکی را در آنها بیشتر احساس کند. ریزنگاری، درخشندگی و ظرافت نقش‌ها و طرح‌های پرندگان و ترکیب پیکروار صورت‌ها و شکل‌های کوچک آنها چنان فضا را به حرکت درآورده و بسط داده که انسان را کاملا مبهوت میکند. گویی به‌طریقی بسیار مرموز و عمیقا کیفی، تلاقی و حتی همبودی دو مقوله زیبایی‌شناسی جمال و جلال را در برخی از نمونه‌ها می‌توان به نظاره نشست. در طبیعت تحرک، چابکی و چالاکی پرندگان همواره نوعی حس دلربایی در ما برانگیخته است. حرکات تند پرنده را می‌توان با حرکات سریع جنگاور سلاح‌به‌دست مقایسه کرد. هر اندازه آن دلرباست، این هیبت‌زا و سهمگین است. هر اندازه آن صورت پرلطف را در ما القا میکند، این صورت جلالی امر دهشتناک نبرد را رخ می‌نماید.
به‌نظر می‌رسد فلزکاری نظامی هنری است در سه سطح قیمتی، یادمانی و کاربردی. برخی آثار اساسا برای مداقه و علایق شخصی‌اند، نمونه سلاح‌هایی برای ستایش، تحسین و اجناسی فوق‌العاده نفیس برای هنرشناسان توانگر و متمول. برخی دیگر از سلاح‌ها، برای نمایاندن مجد و شوکت دولت، قدرت پادشاه و نیروی ایمان و رویکرد حکومتی است. مابقی آثار، بیشتر اشیایی کاربردی هستند که در صحنه نبردها و جنگ‌ها مورد کاربرد عمومی‌تر قرار می‌گرفتند. به هر جهت فارغ از ضرورت کارکردهای مادی، هدف هنر تزیین و کاربرد نقوش پرندگان، در ابتدا و انتها ایجاد خوشایندی است. هنر تزیین، شیء غیرضروری را وارد عرصه اشتیاق، زیبایی، نوآوری و جلوه‌گری میکند. هنرمند سلاح‌ساز در احیای هنر تزیینی‌اش به معنای رویکردی با متریال و تکنیک‌ها آشناست. از پی بررسی اجمالی در فلزکاری سلاح‌های سرد نظامی، درمی‌یابیم که علاوه بر کاربرد گسترده نقوش گیاهی شامل ختایی‌ها و اسلیمی‌ها، نقوش متنوع جانوری، اسطوره‌ای و انسانی، نقوش پرندگان شکاری و غیرشکاری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. حضور نقش‌مایه پرندگان روی سلاح‌های سرد، می‌تواند نمادی از حفظ قدرت‌طلبی به‌منظور بقا، حیات و در نهایت پیروزی یکی بر دیگری باشد. مفاهیمی گاه اسطوره‌ای، نمادین یا مضامین تمثیلی همچون نبرد نور و تاریکی یا تقابل خیر و شر نیز می‌تواند از دیگر کارکردهای آن به‌شمار رود.
یک نظر