نگاهی به کاخ زمستانی داریوش اول

دو فصل کاوش با وقفه‌های ۱۲-۱۰ساله

اسماعیل یغمایی، باستان‌شناس پیشکسوت

محوطه «بردک سیاه» و کاخ آن تنها محوطه باستانی ایران است که نخستین بار یک باستان‌شناس روی آن کلنگ زده است. نه کشت‌وکار، نه راه و جاده‌سازی، نه لودر و بولدوزر و نه هیچ چیز دیگر نخست آن را نشناخته، جز یک باستان‌شناس. از این رو محوطه «بردک سیاه» در ایران نخستین و تنها نمونه است.

در زمستان ۱۳۵۶ پس از شناسایی محوطه، در نخستین فصل بخشی از کاخ «بردک سیاه» کاوش شد. در آن هنگام جز پنج تپه گسترده محوطه، نشانه‌های بیست و چند کاخ دیگر (چون پایه‌ستون، سنگ درگاه و…) نیز در میان درختان خرما شناسایی شد که امروز هیچ‌یک از این نشانه‌ها بر جای نیستند و از پنج تپه گسترده محوطه کمی بیش از ۵/۱ بر جای نمانده و به جای آن استخر پرورش ماهی است و زیر و رو شدن آثار و نشانه‌ها به دست قاچاقچیان، بومی‌ها و بیگانه‌ها. ۱۰ سال به درازا انجامید تا با پیگیری‌های بسیار کلنگ دومین فصل کاوش روی ویرانه‌های کاخ که پوشیده از بوته‌های خودرو و غرق در شورآب نخلستان‌ها بود، زده شد. هرچند این امر دیگر با وجود دستگاه عریض و طویل، اما توخالی میراث فرهنگی به هیچ‌گونه شگفت‌‌آور نیست.

در دو فصل کاوش این کاخ یک تالار ستون‌دار با ۲۴ پایه‌ستون (۶ رج چهار تایی)  سه درگاه و یک ایوان گسترده باشکوه در سوی جنوبی به دست آمد.

جز این راز تاریخ‌ساز، ارزشمندترین یافته‌های کاوش در ایوان جنوبی به دست آمد که می‌توان به سنگ‌نبشته‌ای به خط و زبان بابلی با ترجمه  «… بر فراز درگاه نهادم …» و بخشی از سنگ‌نگاره داریوش بزرگ با دو خدمتکار سایه‌بان به‌دست اشاره کرد. بیشترین درازای این سنگ‌نگاره که به دست سربازان کینه‌توز مقدونی به گونه بسیار بدی شکسته، تکه‌تکه شده و آسیب دیده و در میان گل‌ولای افتاده بود ۵۲/۱ سانتیمتر  و با بیشترین پهنای ۸/۵۴ سانتیمتر است. ۵۲ تکه کوچک و بزرگ آن بخش‌هایی چون دست خدمتکاران، ریش و چشم داریوش است و نزدیک ۴۰۰ تکه آن بدون نگاره و شکسته‌های درون آن است.

آنچه بر جای مانده جای تاج (کم‌وبیش راست گوشه) گیسوان پیچ داده شده پشت سر، بخشی از شانه، سایه‌بان و دسته آن است.  تراش، ساخت، پرداخت و شیوه‌های هنری آن ـ جز تفاوت‌هایی ناچیز، به‌ویژه در منگوله‌های سایه‌بان ـ بسیار نزدیک و برابر با سنگ‌نگاره داریوش بزرگ در آستانه تالار سه‌دروازه یا به پژوهش پروفسور «اریک اشمیت» اتاق شورا است.

از ارزشمندترین تکه‌های شکسته آن می‌توان به سنگ‌نگاره چهار انگشت مشت‌شده دست راست، یک تکه دیگر همین‌گونه، تکه شکسته گیسوان پیچ داده‌شده، منگوله، یک ناخن و تکه کوچکی از گوشه چشم اشاره کرد.

بی‌‌گمان تاج شاه آراسته با ورقه‌ای از زر بوده و سراسر سنگ‌نگاره با رنگ‌آمیزی آراسته شده بوده است، چراکه روی پنج تکه شکسته آن نشانه‌هایی از رنگ سرخ هنوز بر جای است. کتاب «دو فصل کاوش در کاخ بردک سیاه» در آستانه چاپ توسط سازمان میراث فرهنگی است.

کاخ «بردک سیاه» کجاست؟

محوطه گسترده شهر هخامنشی «تووکه» یا «تموکن» که تنها بخشی از یک کاخ آن کاوش‌شده منسوب به کاخ زمستانی داریوش اول است، در روستای «دورودگاه»، شهرستان برازجان به مرکزیت دشتستان جای دارد. برازجان شهری که در این چند دهه آباد شده، در ۶۳ کیلومتری شمال خاوری بندر بوشهر قرار دارد و دورودگاه کم‌وبیش در فاصله ۱۴ تا ۱۶ کیلومتری شمال باختری برازجان و چهار کیلومتری جاده برازجان به گناوه است.

سرسبزی و آبادی  دورودگاه که ۳۰ متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد، از پیوستن دو رود «شاپور» و «دالکی» در این روستا است. رودخانه شاپور که یونانی‌ها آن را «گرانیس» می‌نامیدند، از بلندی‌های جنوب باختری شیراز (کوه مره‌سرخی و فامور) سرچشمه گرفته، ۲۳۰ کیلومتر بستری پست و بلند را می‌پیماید تا به بخش باختری دورودگاه برسد. از دیگر سو رودخانه «دالکی» هم از بلندی‌های بین دریاچه «فامور» و «دشت ارژن» ۲۸۹ کیلومتر بستر خود را می‌پیماید تا به بخش باختری همین روستا برسد. این دو رود پس از گذر از پستی و بلندی‌های بسیار در اینجا به یکدیگر پیوسته و پس از یکی شدن به دریای پارس می‌ریزند. نامیدن دورودگاه به این روستا از این روی است.