هنری که شهر را زنده کرد

تانه‌بافی، پارچه‌بافی زنان کلاته خیج

الکاویرا تیموری

«کلاته‌خیج» یکی از شهرهای استان سمنان است که در بخش «بسطام» شهرستان شاهرود قرار گرفته است. چندی است یکی از خانه‌های این روستا به بوم‌گردی تبدیل شده و به‌دنبال آن یکی از هنرهای قدیمی این شهر بیشتر معرفی شده است. نزدیک به یکصد زن از این شهر پنج‌هزارنفره «تانه‌بافی» می‌کنند و دار پارچه‌بافی در خانه‌های کلاته‌خیجی‌ها معمول است. به دست‌بافته‌های کلاته‌خیج که از آن به‌عنوان حوله یا رومیزی یا حتی روسری و چادرشب یاد می‌شود، تانه‌بافی گویند.

«خدیجه غنچه» که برادرش صاحب تنها خانه بوم‌گردی کلاته‌خیج است، این هنر را از مادر خود یاد گرفته و حالا محصولاتی می‌بافد که مشتری‌های خاص خود را دارد. در کلاته‌خیج زنان پارچه‌بافی را نه به‌مثابه یک صنایع دستی منحصربه‌فرد؛ بلکه به‌مانند کاری برای ارتزاق می‌نگرند، از این ‌روست که این سنت به صنعتی پرسود در این منطقه تبدیل شده و آمار پارچه‌بافی استان سمنان را حتی از یزد نیز بالاتر و در رتبه اول کشوری نشانده است.

خورشید که می‌دمد، زنان در این منطقه پس از خدمت به گوسفندان و رتق‌وفتق امور، پشت دستگاه می‌نشینند و می‌بافند تا بتوانند روزی خانواده را در این اوضاع خشکسالی و کاهش درآمد دامداری و کشاورزی افزایش دهند. (در کلاته‌خیج به‌جای رسیدگی به گوسفندان، از واژه خدمت استفاده می‌شود.) بر خلاف سایر مناطق که مشکل بازار فروش وجود دارد، در کلاته‌خیج به نظر می‌رسد این مساله بحرانی نیست؛ سه یا چهار نفر از زنان عمده‌فروشی دارند و پسران یا شوهران‌شان با وانت، تانه‌های بافته‌شده را به اقصی‌نقاط کشور می‌برند. این امر علاوه بر کسب سود، بافنده‌ها را تشویق می‌کند که بر خلاف سایر مناطق که دارها را جمع کرده و قیلوله عصرگاهی و صبح‌گاهی را جایگزین کرده‌اند، همچنان پشت دار تانه‌بافی بنشینند و با پرش هر ماکو، سرمایه‌ای به اقتصاد خانوار خود بیفزایند.

زن کلاته‌خیج با هنر عجین است؛ از کنار هر خانه‌ای بگذری، صدای کارگاه‌های پارچه‌بافی به‌وضوح شنیده می‌شود. از جمله صنایع دستی این منطقه می‌توان چادرشب، چُخا، سفره، شال چارق، شال کمر، حوله صورت، حوله حمام و دستمال را نام برد. مردم شرق مازندران با صنایع دستی کلاته‌خیج آشنایی دیرینه دارند و همچنین در این شهر قریب به یکصد واحد تولیدی پوشاک قرار دارد که محصولات تولیدشده را به سراسر ایران و کشورهای بلوک شرق صادر می‌کند.