English
چند نکته و ناگفته از تاریخ کفش ایران
دکتر علی شهیدی
عضو هیات علمی دانشگاه تهران
استادیار فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌‌شناسی
چه جور کفشی می‌پوشید؟ ایرانی؟ خارجی؟ امریکایی، ایتالیایی، کره‌ای یا چینی؟ بیش از ۸۰ میلیون ایرانی، هر کدام یک جفت کفش پوشیده‌اند- البته بگذریم از کسانی که روزی یک جفت کفش می‌پوشند- و اگر ارزانترین قیمت هم برای هر جفت در نظر گرفته شود، یک عدد عجیب و غریب به دست می‌آید که شاید صفرهایش در یک ماشین حساب معمولی نگنجد. این پول به جیب کدام کمپانی و کشور می‌رود؟ چقدر از آن سهم کارخانه‌ها و کفاشان ایرانی می‌شود؟ کارخانه‌ها و کفاشانی که حال و روزشان این روزها خوب نیست، ولی در حرفه خود وارث میراثی چند‌هزار‌ساله اند.
در شاهنامه فردوسی آمده که زمان انوشیروان یک کفاش (= موزه‌دوز) ایرانی اعلام کرده که اگر اجازه‌دهند فرزندش دوره‌های آموزشی مخصوص شاهزادگان را بگذراند، حاضر است کمبود بودجه لشکر را که چهار میلیون درم (= سکه نقره) بوده بپردازد. البته به او چنین اجازه‌ای ندادند و پیشنهاد و پولش را نپذیرفتند. ولی معلوم است که کار کفاشان آن زمان سکه بوده: «که در کشور ما یکی موزه‌دوز/ بدینگونه شاد است و گیتی‌فروز/ که چندین نهاده درم بایدش/ مبادا که از ما ستم بایدش. ایرانیان باستان پابرهنه راه‌رفتن را ناپسند می‌دانستند و اگر کسی توانگر بود و کفش و لباس برای خود و خانواده نمی‌خرید، مرتکب گناه می‌شد.
چند قابی که در پی می‌آید نیم‌نگاهی به کفش‌های تاریخی ایرانیان می‌اندازد.
مد روز هخامنشی
در تخت‌جمشید کفش‌های جور‌واجور از همه اقوام پادشاهی هخامنشی دیده می‌شود. در دو عکس، شکل فعلی و شکل رنگ‌شده گروهی از پیشکش‌آورندگان جشن نوروز را می‌بینید. احتمال دارد که نقش‌برجسته‌های تخت‌جمشید در زمان خود رنگی بوده‌اند. پیشکش‌آورندگان احتمالا به احترام مراسم و به خاطر سال نو کفش‌های نو پوشیده‌اند. هخامنشی‌ها یک جور کفش سه‌بندی معروف دارند که ظاهراً در آن زمان مد بوده است.
میراث یونانی در ملک ایرانی
یک لنگه دمپایی انگشتی از دوران یونانیان و جانشینان اسکندر در سرزمین‌های شرقی ایران باستان (افغانستان امروزی).
جام چکمه‌پوش
جام سفالی به شکل یک چکمه خوش‌دوخت که درزهایش نیز مشخص است و از میراث مشترک اورارتویی ارمنستان و ایران به جا مانده است.
جام دم‌پا‌گشاد
این هم یک جام سفالی دیگر به شکل چکمه از آثار اورارتویی که سوراخ‌ها و بندش نیز به خوبی پیداست. البته اندازه این یکی نسبت به دیگری بزرگتر است و ظاهراً پای صاحبش کمی چاقتر بوده و از روی اجبار فاصله بندهای بالایی را کمی گشاد کرده است.
کفش ساسانی
مرد نمکی شماره یک که رکورد زمانی بیشترین مدت پوشیدن یک لنگه کفش تاریخ ایران را به خود اختصاص داده، از زمان ساسانی تا حالا پایش را از چکمه‌اش در نیاورده. بقایای پیکر این مرد در معدن نمک چهر‌آباد زنجان پیدا شده و در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
پاپوش‌های نمکی
مرد نمکی شماره چهار رکورد زمانی بیشترین مدت زمان پوشیدن یک جفت کفش چرمی تاریخ ایران را به خود اختصاص داده و گوی سبقت را از همسایه‌اش، مرد نمکی شماره یک ربوده. کفش‌های ساقداری که از پنج تکه به هم دوخته تشکیل شده است.
شاه چکمه‌پوش و قلم رضا
این پنج ایرانی دوران صفوی که می‌بینید هر کدام یک جور کفش پوشیده‌اند. چکمه سوارکاری، کفش بند‌دار، کفش بدون بند، کفش پشت‌باز، پاشنه‌دار و بی‌پاشنه؛ در انواع رنگ‌ها و نقش‌ها. از نقاشی مثل رضای عباسی که امضایش در وسط کار مشخص است، غیر از این نیز انتظار نمی‌رود. مردی که چکمه سیاه پوشیده و تیر و کمان به دست دارد «شاه عباس» است.
مرد مصری و قلم کمال
مسلمانان به هنگام ورود به هر خانه‌ای کفش‌ها را در می‌آوردند و با کفش پا روی فرش نمی‌گذاشتند. خصوصاً در خانه خدا؛ مسجد. کفشخانه یا کفشداری مساجد جایگاه خاصی در طراحی مسجد دارد. خداوند در سوره طه خطاب به حضرت موسی می‌فرماید: کفش‌هایت را در‌آور، چون تو در سرزمین مقدس طُوی هستی. با دیدن این نقاشی چشم ناخود‌آگاه به سمت کفش این مرد مصری می‌رود و سخت می‌توان روی بخش‌های دیگر تمرکز کرد. این هم قلم کمال‌الملک است. امضای او را در گوشۀ سمت چپ عکس ببینید.
صدای پای مرد چوپان
به ته کفش دقت کنید. دقت قلم رضای عباسی یک کفش میخ‌دار چهار‌سده پیش را برای همیشه ثبت کرده است. یکی از قدیمی‌ترین کفش‌های میخ‌دار ایران و مناسب کار و پای یک چوپان.
صندل‌های عروسکی
یک جفت دمپایی مخمل زنانه از دوران قاجار با یک طراحی ناز و ظریف و عروسکی.
پای‌افزار پا‌نواز
چوموش‌دوزی از صنایع دستی قدیم گیلان، با طرح‌های شاد و متنوع هنوز در ماسوله زنده است. چوموش را از چرم گاو‌میش می‌دوزند. این چرم در رطوبت هوای گیلان همیشه نرم است و پا را نمی‌زند.
کفش‌های کوچک
میرزا‌کوچک‌خان و یارانش «چوموش» پوشیده‌اند. پاپوشی مناسب راه‌رفتن در جنگل و کوهستان برای مردان ثابت‌قدم جنگلی. با تسمه عریض پارچه‌ای که به دور پا می‌تابند و به همین خاطر به آن «پاتابه» می‌گویند، چوموش در پاییز و زمستان نقش یک کفش ساقدار را هم بازی می‌کند و علاوه بر پاپوش، ساقپوش هم می‌شود.
- دستهبندیها: مهرپارسه , میراث فرهنگی
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است