پرنده نگری در شمال

میانکاله؛ میزبان پرندگان میهمان

حر منصوری عبدالملکی، فعال محیط زیست و پرنده‌نگر

شبه‌جزیره میانکاله، جای عجیب‌وغریبی است که از یک سو به سواحل دریای مازندران راه دارد و از سوی دیگر منتهی به تالابی است که پرندگان مهاجر در آن زمستان‌گذرانی می‌کنند. درختان انار ترش،  تمشک و ازگیل جنگلی و پوشش سرخ سنبله‌های نمکین از دیگر جذابیت‌هایی است که این منطقه حفاظت‌شده و پناهگاه حیات وحش از آن برخوردار است؛ جایی که به‌دلیل اهمیت محیط زیستی‌اش، یونسکو آن را ذخیره‌گاه طبیعی زیست‌کره نامیده است. میانکاله امروز با تنوع بسیار بالای زیستگاهی توانسته دراج و قرقاول را که هر کدام زیستگاه‌های بسیار متفاوت دارند، در خود نگه دارد.

اما سفر به این شبه‌جزیره به همین سادگی‌ها میسر نیست؛ چراکه به مجوز اداره کل محیط زیست مازندران نیاز دارد. گروه‌های طبیعت‌گردی با هماهنگی‌های از پیش انجام‌شده، به میانکاله سفر می‌کنند تا پرنده‌های مهاجری را که از شمال دریای مازندران میهمان ما شده‌اند، تماشا کنند. بنابراین سفرهای انفرادی تقریبا غیرممکن است و اگر می‌خواهید با کیفیت مطلوب و بهره‌گیری از راهنماهای تخصصی پرنده‌نگری و تجهیزات مربوط به آن، پرنده‌های مهاجر را ببینید، باید همراه تورهای پرنده‌نگری شوید. پرنده‌های مهاجر از اواخر آبان تا اسفندماه میهمان این تالاب هستند، اما بهترین زمان برای تماشای بیشترین پرنده‌ها در ماه‌های آذر و دی است.

با شروع پاییز و نزدیک شدن به زمستان عرض‌های شمالی دریای مازندران کاهش دما را تجربه کرده و در نهایت در زمستان سرمای سختی این مناطق شمالی را فرا می‌گیرد و شروع این رویه در ابتدا باعث شروع مهاجرت پرندگانی می‌شود که توان کمی در تحمل سرما دارند و در نهایت با شروع زمستان آخرین گروه‌های مهاجر شمال دریای خزر به‌دلیل اتمام منابع غذایی و همچنین بارش برف به عرض‌های جنوبی‌تر مهاجرت می‌کنند. آنها کیلومترها بال می‌زنند تا به جنوب دریای مازندران برسند و چه جایی بهتر از میانکاله برای آنها که چندین مجموعه زیستگاه آبی و خشکی، طیف گسترده‌ای از منابع غذایی را در اختیار آنان قرار می‌دهد. تنوع گونه‌ای پرندگان میانکاله اعم از مهاجر و بومی از ۲۶۰ تا ۲۸۰ گونه است که طی انقلاب‌های پاییزی و بهاری وارد میانکاله می‌شوند. از شاخص‌ترین پرنده‌های بومی مجموعه تالاب و خشکی میانکاله می‌توان به دراج، قرقاول خزری و عقاب دریایی دم‌سفید، سنقر تالابی و جغد انبار اشاره کرد.

از میان تمام پرندگانی که به میانکاله سفر می‌‌کنند، او به فلامینگوی بزرگ، خوتکا، قوی گنگ، قوی فریادکش، قوی کوچک، باکلان بزرگ و خانواده حواصیل اشاره می‌کند و دلیل اهمیت میانکاله را برای پرندگان مهاجر داشتن سه نوع زیستگاه آبی در تالاب می‌داند. در تالاب میانکاله سه نوع زیستگاه وجود دارد که می‌تواند پرندگان و آبزی‌های متنوعی را پشتیبانی کند. در غرب، تالاب شیرین کم‌عمقی وجود دارد، به‌همراه نیزارهای حاشیه‌ای که محل زادآوری بسیاری از ماهی‌های استخوانی چون کپور است. در شرق نیز تالاب به دریای مازندران وصل می‌شود که زیستگاه مناسبی برای گونه‌هایی است که آب عمیق و با شوری بالا را می‌پسندند. منطقه میانی نیز محل خوبی برای رشد آرتیما «غذای اصلی فلامینگو» است که تجمع بزرگ فلامینگوها در این قسمت از تالاب رقم می‌خورد. در ضمن او غنای زیستگاهی میانکاله را به‌همراه قرار گرفتن این مجموعه در کریدور مهاجرتی پرندگان دریای مازندران موجب تجمع بزرگ زمستانی و حتی بهاری آنها در میانکاله می‌داند. میانکاله با ۶۸ هزار هکتار مساحت یکی از سایت‌های بسیار مهم زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر در خاورمیانه است.

از سوی دیگر فریدون‌کنار نیز یکی دیگر از سایت‌های پرنده‌نگری استان مازندران به‌شمار می‌رود؛ جایی که امید به قصد آن از سیبری سه هزار کیلومتر بال می‌زند تا به آن برسد.

چطور برویم؟

برای رفتن به میانکاله دو مسیر اصلی وجود دارد؛ اول قائمشهر، ساری، نکا، بهشهر، زاغمرز، بندر امیرآباد و میانکاله و دیگری مسیر قائمشهر، ساری (جاده فرودگاه ساری)، دشت ناز، گوهرباران، بندر امیرآباد و نهایتا میانکاله. اما پیشنهاد ما آن است که اگر مایل به دیدن مزارع زیبا، دیدار از پناهگاه حیات وحش دشت ناز (محل پرورش گوزن زرد ایرانی) و تالاب زیبای لپوی زاغمرز و حرکت در مسیر ساحلی دریای مازندران هستید، مسیر دوم را انتخاب کنید.

طول مسیر جاده آسفالته از خروجی شرق تهران تا ورودی میانکاله، حدود ۳۱۰ کیلومتر است که وقتی به بندر امیرآباد می‌رسید، اگر پنج کیلومتر به سمت شرق را طی کنید، به دروازه ورودی پناهگاه حیات وحش میانکاله می‌رسید.