English
موزه عروسک و اسباب‌بازی کاشان کجاست؟
مریم مقدسی
چند سالی است که نام و نشان کودکی به لیست موزه‌های کشور راه یافته؛ موزه‌هایی که روایتگر دنیای کودکان در فرهنگ‌ها و اقوام مختلف شده‌اند. این موزه‌ها در سالنهای نه‌چندان بزرگشان آدمها را به شیرین‌ترین روزهای زندگی‌شان می‌برند؛ به «کودکی». یکی از این موزه‌ها که مدتی است بخشی برای اقامت مسافران هم به آن اضافه شده، «موزه عروسک و اسباب‌بازی» در شهر کاشان است؛ موزه‌ای که مدیر آن معتقد است: «عروسک و اسباب‌بازی مهم است، چون بخشی از تاریخ کودکی ما را روایت می‌کند.»
«امیر سهرابی»، موسس این موزه که در رشته تئاتر تحصیل کرده و در زمینه نمایشهای سنتی و موسیقی ایرانی پژوهشهای بسیاری انجام داده، می‌گوید فکر تاسیس موزه عروسک و اسباب‌بازی را یک پروژه تحقیقاتی به ذهنش انداخته؛ پروژه‌ای درباره بازیها و سرگرمیهای ایران که به تدوین دانشنامه پنج‌جلدی به نام «وازیگاه، فرهنگ آیین، بازی، سرگرمی و نمایشهای مردمی ایران» منتهی شد. اما ماجرا به این پروژه ختم نشده و او همچنان در این زمینه تحقیقات و سفرهایی به نقاط مختلف انجام داد تا جایی که فکر تجهیز یک موزه برای اسباب‌بازی و عروسک او را راهی شهر کاشان کرد: «به فکر راه‌اندازی این موزه در یک محیط روستایی بودم. در ابتدا به ابیانه فکر کردم، اما اداره میراث فرهنگی اصفهان پیشنهاد کرد به خانه‌ای در کاشان فکر کنم. فضای شهر کاشان دلنشین بود. با جستجو توانستم یک خانه قدیمی متعلق به دوره قاجار خریداری کنم که متعلق به «جعفر علامه فیضی»، روحانی و شاعر اواخر دوره قاجار و از نوادگان «ملامحسن فیض کاشانی» بود.» خانه‌ای که در فاصله سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ مرمت شد و آبان‌ماه ۱۳۹۳ تابلوی موزه عروسک و اسباب‌بازی بر پیشانی‌اش نشست؛ خانه‌ای که امروز در خیابان علوی، کوچه علامه برای تمامی نسلها قصه‌گویی می‌کند.
از باستان تا امروز
موزه عروسک و اسباب‌بازی این مجال را به بازدیدکنندگان می‌دهد که کودکی را تجربه کرده و دنیای کودکان نسلهای گذشته را لمس کنند. سهرابی درباره بخشهای مختلف موزه می‌گوید: «موزه از بخش عروسک و اسباب‌بازی در دوره باستان شروع می‌شود، در این بخش نمونه اشیا و اطلاعاتی از اسباببازیهای این دوره وجود دارد. در این موزه سه مجموعه عروسک از دوره قاجار وجود دارد؛ از جمله عروسکهای خیمه‌شب‌بازی که در دو دسته‌بندی نخی و دستکشی در بخش بعدی موزه قرار می‌گیرند. در سالن دیگر عروسکهای نواحی ایران در معرض دید قرار گرفته‌اند که شامل عروسکهای مخصوص بازی بچه‌ها و عروسکهای آیینی می‌شوند. در سالن بعدی موزه عروسکهای ملل به نمایش گذاشته شده‌اند که نمونه‌هایی از عروسکهای کشورهای مختلف هستند. سالن دیگر موزه روایتگر اسباب‌بازیهاست؛ از انواع گِلی و سفالی و اسباببازیهای موسیقایی و چوبی تا اسباببازیهای معاصر که بیشتر فلزی و پلاستیکی هستند.» اما موزه عروسکها تنها محل نمایش عروسکها و اسباب‌بازیها نیست: «در این موزه به‌جز دیدن اشیا فرصت تجربه و بازی و تماشا هم وجود دارد. بازدیدکننده می‌تواند با ابزاری که در اختیارش قرار دارد، یک عروسک یا اسباب‌بازی خلق کند. ضمن اینکه بازیهایی شکل می‌گیرد که بازدیدکننده در آن حضور دارد و چند نمایش هم با حضور بازدیدکنندگان اجرا می‌شود؛ از جمله خیمه‌شب‌بازی و نمایش اسب چوبی یا الاغ‌سوار.»
اسباب‌بازیها در دنیای آدم بزرگها از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. هرچند روانشناسان در سالهای اخیر بر اهمیت آنها تاکید دارند و معتقدند بخشی از پروسه رشد کودک وابسته به این ابزار است، اما همچنان اسباب‌بازی و عروسک در جامعه آنقدر که باید اهمیت ندارند. سهرابی معتقد است: «اگر از زاویه نمایش عروسکی به اهمیت عروسکها بپردازیم، می‌توانیم تاریخ یکی از هنرهای ایران را مرور کنیم. از زاویه دیگر عروسک و اسباب‌بازی پر از اطلاعات مردمشناسی است که با مطالعه آنها می‌توانیم اطلاعاتی به دست بیاوریم؛ درباره اینکه مردم در گذشته چطور فکر می‌کردند، چطور با این ابزار بازی می‌کردند و چطور آن را می‌ساختند و هر یک از این عروسکها و اسباب‌بازیها با کدام بخش از فرهنگ در ارتباط است. در عین حال موضوعات مردمشناسی در آن مستتر و قابل بررسی است. عروسک و اسباب‌بازی با معیشت یک جامعه، فرهنگ، محیط پیرامونی، شغل و حتی پوشش گیاهی منطقه‌ای که جامعه در آن ساکن است، در ارتباط است. نکته دیگر این است که اسباببازیهای جامعه عشایری با جامعه روستایی و جامعه شهری متفاوت است. تک‌تک این موارد می‌تواند فضایی برای انجام یک پژوهش ایجاد کند.»
قدم زدن در موزه‌ای که هر شیء آن می‌تواند حکم چراغ‌قوه‌ای را داشته باشد که بخشی از خاطرات کودکی‌مان را روشن می‌کند، تجربه‌ای شیرین است. مدیر موزه عروسک و اسباب‌بازی، خاطرات بسیاری از آدمهایی که در این موزه به کودکیهایشان سفر می‌کنند، در ذهن دارد: «موزه برای بچه‌ها جذابیت دارد، به این دلیل که می‌توانند با اسباببازیهای قدیمی بازی کنند و این برایشان تجربه تازه‌ای است؛ اسباب‌بازیهایی که امروز دیگر وجود ندارند و در دسترس نیستند. ایده ما در موزه این است که فضایی ایجاد کنیم که بتوانند لذت بازی کردن و جذابیت بازی را تجربه کنند. در کنار بچه‌ها، برای بزرگترها هم معمولا حس کودکی زنده می‌شود و به دنیایی سفر می‌کنند که در حال فراموش شدن بوده است. موزه برای میهمانان خارجی هم جذابیت‌هایی دارد؛ آنها معمولا خبر ندارند که در ایران عروسکهایی با این تنوع وجود داشته باشد. دانستن در مورد عروسکهای نمایشی و عروسکهای نواحی برایشان جالب است. وقتی قصه‌های پشت این عروسکها را می‌شنوند یا یک اجرا مثلا با عروسکهای خیمه‌شب‌بازی در موزه می‌بینند، شگفت‌زده می‌شوند.»
تحقیق و پژوهش در موزه عروسکها متوقف نشده است. به گفته مدیر موزه بخشی از این تحقیقات با کمک بازدیدکنندگان تکمیل می‌شود: «از جالبترین اتفافاتی که در موزه می‌افتد این است که بازدیدکنندگان بعد از بازدید می‌گویند ما هم این اسباب‌بازی را داریم یا در مورد اسباب‌بازیهایی می‌گویند که در موزه وجود ندارد، یا در مورد اشتراکاتی صحبت می‌کنند که ما از آن خبر نداریم. مثل اینکه به ما اطلاعاتی می‌دهند درباره آیینی نمایشی که در آن از ماسک یا عروسک استفاده می‌شود، در منطقه‌ای که ما اطلاع نداشتیم. یا عروسکی به نام «بازبازک» که می‌دانیم بیشتر در منطقه فارس شناخته‌شده است، اما با اطلاعاتی که بازدیدکنندگان می‌دهند، متوجه می‌شویم که در حوزه آذربایجان هم وجود داشته است.» همین تعامل موزه با بازدیدکنندگان برای سهرابی جذابترین بخش موزه است: «شیرین‌ترین بخش برای من این است که اطلاعات تطبیقی تازه‌ای پیدا می‌کنم یا بازدیدکننده‌ها بعد از بازدید از موزه انگیزه پیدا می‌کنند که یک نمونه از عروسک بومی خودشان را بسازند و برای نمایش در موزه برای ما بفرستند.»
موزه اقامت
اما موزه عروسک و اسباب‌بازی کاشان یک تفاوت عمده با تمام موزه‌های ایران دارد؛ آن هم اینکه بازدیدکننده بعد از بازدید از موزه در صورت تمایل می‌تواند شب را هم در موزه اقامت داشته باشد: «حدود دو سال پیش مدتی موزه تعطیل شد تا بخش اقامتی به آن اضافه شود. در واقع اینجا نخستین موزه‌ای است که اقامتگاه دارد، یا اولین اقامتگاهی است که موزه دارد و بازدیدکنندگان می‌توانند شب را در یک موزه اقامت داشته باشند. پایه این اقامتگاه هم اسباب‌بازی و عروسک؛ به‌ویژه عروسکهای خیمه‌شب‌بازی است.»
برای بازدید از موزه عروسک و اسباب‌بازی کاشان می‌توانید هر روز از ساعت ۹:۳۰ الی ۱۴ و ۱۶ تا ۱۹ به آدرس: کاشان- خیابان علوی- باستان ششم-کوچه علامه مراجعه کنید. اهالی موزه در روزهای پایانی هفته در تمام ساعات روز پذیرای بازدیدکنندگان هستند.
*عکسهای بیشتر، چاپ شده در نشریه
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است