English
گردشگران خارجی زعفران چیدند
مریم جلیلوند
شریف‌ترین گل‌ها در شرق ایران، در سرزمینی خشک، پهناور و پر از شگفتی می‌روید. زعفران گرانبهاترین گیاه زراعی بر کره زمین است. زعفران اما مدت‌هاست که دیگر تنها به‌عنوان یک محصول کشاورزی صرف شناخته نمی‌شود، حالا دیگر مراسم کاشت و برداشت زعفران و حتی دانش کشاورزی و آبیاری این گیاه گرانبها برای مردم خراسان جنوبی به یک فرهنگ تبدیل شده و گردشگران زیادی از سراسر جهان فصل زعفران را یکی از بهترین زمان‌های سفر به ایران و حضور در مزارع شرق کشور و بازدید از مراحل برداشت این گیاه و خریداری آن می‌دانند.
ساکنان خراسان جنوبی زعفران را گیاهی مقدس می‌شناسند. نه به این خاطر که زعفران گرانبهاترین گیاه زراعی موجود زمین است و واحد خرید و فروش آن به مثقال محاسبه می‌شود که حکم تقدس آب برای ساکنان این بخش از سرزمین ایران است که در اقلیم خشک و کویری موفق به برداشت گران‌ترین گیاه جهان می‌شوند. خراسان جنوبی اقلیم خشک و نیمه‌خشک دارد و آب حکم کیمیا. به همین خاطر است که امکان کشت گیاهان نیازمند به مصرف مداوم آب در این استان اندک است. اما طلای سرخ باران رحمتی بر بستر کویری این خطه از کشور است و قطب زعفران جهان را پدید آورده است. گیاه زعفران با اقلیم منطقه خراسان سازگار است. این گیاه در سال بیش از دو مرتبه نیاز به آبیاری ندارد. همین رحمت است که زعفران برای مردم اقلیم خشک خراسان جنبه مقدس داشته و آنها باارزش‌ترین نوشته‌ها را با زعفران می‌نوشتند و آیین‌های مقدس را به طلای سرخ خراسان مزین می‌کردند.
قطب زعفران جهان
مرکز اصلی کشت زعفران ایران در استان‌های خراسان جنوبی، به‌ویژه شهرستان‌های بیرجند، قائنات، سرایان، فردوس، تربت حیدریه و گناباد است. ۹۸ درصد از زعفران مورد استفاده در ایران و ۶۰ درصد زعفران جهان از خراسان جنوبی برداشت می‌شود. هرچند هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای ایران، از جمله کردستان که اقلیم آن هیچ تشابهی با خراسان جنوبی ندارد، تولید زعفران رواج یافته، اما حجم اصلی زعفران مورد نیاز ایران در خراسان جنوبی تولید می‌شود و کیفیت و کمیت این محصول موجب شده است این استان شهرت جهانی یابد.
«سید احمدبرآبادی» پژوهشگر و مردم‌شناس مطرح در خراسان جنوبی است. او سال ۱۳۸۷ پرونده ثبت ملی برداشت زعفران را در این استان تهیه کرد و موجب ثبت ملی این مهارت در فهرست میراث ناملموس ایران شد. برآبادی زعفران را گیاه فوق استراتژیک خراسان جنوبی می‌خواند و معتقد است که این محصول از جنبه‌های فرهنگی، اقتصادی و حتی گردشگری قابل ارزیابی است.
او می‌گوید: «زعفران از جمله محصولاتی است که کاشت آن از گذشته‌های دور در مناطق مختلف خراسان جنوبی معمول بوده و در بین گیاهان زراعی، مناسب‌ترین زراعت، کشت متراکم این محصول برای نقاط محروم و دورافتاده کشور است. اغلب مناطق زعفران‌کاری کشور نیز در فاصله دور از مرکز واقع شده و فاقد امکانات صنعتی و تولیدی هستند و به همین دلیل است که این محصول برای مناطق خراسان مرکزی و جنوبی فوق استراتژیک است.»
این پژوهشگر معتقد است زعفران نه‌تنها به لحاظ ارزآوری بسیار باارزش است، به طوری که هزاران خانواده خراسان جنوبی از تولید آن امرار معاش می‌کنند، بلکه از نگاه گردشگری نیز مورد توجه است.
برآبادی در توصیف ارزش‌های گردشگری گیاه زعفران برای کشور و خراسان جنوبی می‌گوید: کشت و برداشت زعفران دارای مراسم و آیین‌های زیبایی است، به‌طوری که مردم هنگام برداشت زعفران که قبل از طلوع آفتاب است، حتما اسپند دود می‌کنند و با جشن و سرور و خواندن اشعار در مدح ائمه برای برداشت زعفران به سمت زمین‌ها می‌روند. پس از چیدن زعفران نیز اهالی، شب‌هنگام کنار یکدیگر جمع می‌شوند و با موسیقی و کف‌زنی (درست کردن نوعی خوراکی سنتی) و سرودن اشعار محلی درباره گیاه زعفران به باز کردن گل‌ها و کلاله‌ها می‌پردازند. در این شب‌نشینی‌ها اگر زعفران بیش از سه پَر داشته باشد، به‌خاطر خوش‌یمنی، یک گوسفند بر سر زمین قربانی می‌کنند. گیاه زعفران به قدری برای مردم خراسان جنوبی دارای اهمیت است که درحال حاضر پیرمردی در قائن زندگی می‌کند که بدون داشتن سواد خواندن و نوشتن به سرودن رباعی و دوبیتی‌های زیبا در مورد زعفران مشغول است.
شهرت جهانی و خیز گردشگران زعفران
شب‌نشینی‌ها و قصه‌گویی‌ها در شب‌نشینی‌ها و اجرای مراسم کف‌زنی برای هر گردشگر، پژوهشگر و مردم‌شناس یک منبع غنی فرهنگی است که می‌تواند در کنار چشم‌انداز صبحگاهی مزارع زعفران به‌عنوان یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری، زمینه‌ساز حضور گردشگران داخلی و خارجی در مزارع کشت زعفران در خراسان جنوبی است. گیاه مقدس در مناطق کویری ایران اما در ابتدای مسیر جذب گردشگر به استان همجوار با بیابان لوت است. همین امسال نخستین تور ویژه زعفران راهی خراسان جنوبی شده است و «علی شریعتی‌منش» معاون میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی می‌گوید: «زمان برداشت زعفران در خراسان جنوبی از نیمه دوم مهرماه تا پایان آذرماه است و امسال در زمان برداشت زعفران نخستین گروه گردشگران خارجی از آلمان برای حضور در تور زرشک و زعفران به خراسان جنوبی سفر کردند. این گروه به مزارع زعفران رفتند و همراه با کشاورزان در تور برداشت زعفران حضور یافتند.»
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است