English
از پایتخت لهستان تا شهر سبز خوزستان
فرزانه قبادی
بازار کهنه دزفول، پویا و زنده، هنوز محل خرید و عبور آدمهای شهر است. هنوز در حجره‌هایش زندگی جاری است و در چارسوق و راسته‌هایش می‌شود نبض شهر را گرفت. از هنرهای دیرین شهر تک‌نشانه‌هایی در میان بازار مانده است، همین نشانه‌ها حرفهای زیادی برای گفتن دارند، برای روایت هنرهای اصیلی که شهر را با آنها می‌شناختند و می‌شناسند. از خراطی و نمدمالی و کپوبافی تا گلیم‌بافی و ورشوسازی هنرهایی که این روزها شاید به اندازه قبل پررونق نباشند، اما طرفداران و مشتریان خاص خود را دارند.
یکی از حجره‌های آرام اما پر از ماجرای بازار کهنه، حجره‌ای است که تابلویی بر پیشانی‌اش نشسته و می‌گوید اینجا: «کارگاه ورشوسازی رحمن گُل» است. تنها ورشوکار دزفولی که از کودکی در این کارگاه کنار دست پدر مشغول به کار شده، حالا که روزهای میانسالی را می‌گذراند از مشتریهایی می‌گوید که طالب این هنرند و مواد اولیه‌ای که هم گران است و هم کمیاب: «آلیاژ ورشو خیلی گران شده، سالهاست دیگر تولید نمی‌شود و ما به اجبار باید از ظروف غیر قابل استفاده قدیمی مثل سینی‌های بزرگ برای ساخت اشیای جدید استفاده کنیم.» گلاب‌پاشی را از گوشه کارگاه می‌آورد و ادامه می‌دهد: «اگر بخواهم یک جفت گلاب‌پاش شبیه اینها بسازم و دست به هیچ کار دیگری نزنم، نزدیک به یک ماه زمان می‌برد. معمولا سینی‌ها را تکه‌تکه می‌کنیم، الگو درمی‌آوریم و بعد بخشهای مختلف شیء جدید را با برنج جوش می‌دهیم و می‌گذاریم در کوره، بعد هم با چکش و سندان آن را فرم می‌دهیم.» قدمت هنر ورشوسازی در ایران به عصر صفویان برمی‌گردد، اما در دورانی که قاجارها حاکمان ایران شدند، این هنر به اوج شکوفایی رسید. حالا اما به‌جز چند کارگاه ورشوسازی در بروجرد و کارگاه رحمن گل در دزفول، محل دیگری برای تولید ظروف ورشو در ایران وجود ندارد.
رحمن گل درباره مزیت ورشو نسبت به برنج و نقره می‌گوید: «کار روی آلیاژ ورشو زحمت بیشتری نسبت به مس و برنج دارد، اما حُسن ورشو این است که نسبت به مس و برنج کمتر اکسیده می‌شود. اگر درست نگهداری شود تا ۲۰۰ سال هم عمر می‌کند؛ بدون اینکه آسیبی ببیند.» افزایش قیمت نیکل در بازارهای جهانی و کاهش تولید آلیاژ ورشو در دنیا باعث شده ورود این آلیاژ به ایران هم کاهش پیدا کند و در نتیجه هنر ورشوسازی در شهرهایی که سالها با این هنر شناخته می‌شدند (دزفول و بروجرد) از رونق بیفتد.
این روزها کارگاه رحمن گل محل آموزش چند هنرجو است که به یادگیری این هنر علاقه دارند، اما استاد ورشوساز می‌گوید: «ورشوسازی حوصله زیادی می‌طلبد، کار آسانی نیست. به همین خاطر علاقه‌ای هم به یادگیری آن وجود ندارد.» این روزها ورشوی تولیدشده در تنها کارگاه خوزستان، خریداران خود را دارد اما «متقاضی زیاد داریم که محصولات تزیینی می‌خواهند، اما نه استادکارانی داریم که محصولی را با سرعت و تعداد بیشتر تولید کنند و نه مواد اولیه در دسترس داریم برای تولید، باید محصولات فرسوده را خریداری کنیم تا بتوانیم یک محصول جدید و کاربردی تولید کنیم.»
چطور نگهداری کنیم؟
تنها ورشوساز دزفول در مورد نحوه نگهداری و جلابخشی به ظروف ورشو می‌گوید: «این ظروف عمر بلندی دارند، اما به شرطی که به آنها رسیدگی شود. ظروف ورشو را باید با خاکستر و لیمو یا نمک و نارنج جلا داد، اگر این کار انجام شود، جلوه‌ای که این ظروف پیدا می‌کنند با جلوه و جلای ظروف نقره رقابت می‌کند.»
ورشو چیست؟
آلیاژی که در ایران با نام «ورشو» شهرت دارد را در دنیا با نام «nickel silver» می‌شناسند، البته در ترکیبات این آلیاژ، نقره به کار نرفته، اما اروپایی‌ها بهواسطه جلایی که این آلیاژ دارد، نام «nickel silver» یا «نقره آلمانی» بر آن گذاشته‌اند. از آنجا که این آلیاژ توسط لهستانی‌ها وارد ایران شده است، ایرانی‌ها نام پایتخت لهستان را روی آن گذاشتند. ورشو ترکیبی است از مس، نیکل و برنج یا روی که بیشتر برای ساخت ظروف آشپزخانه، قاشق غذاخوری، سینی، قوری، کتری، سماور و وسایل تزیینی از قبیل گلاب‌پاش مورد استفاده قرار می‌گیرد. سال گذشته شهر بروجرد بهواسطه فعالیت کارگاههای متعدد در شهر نامزد شهر ملی ورشوسازی شد و شورای جهانی صنایع دستی در حال بررسی پرونده این شهر برای معرفی آن به‌عنوان شهر جهانی ورشوسازی است.
*عکسهای بیشتر، چاپ شده در نشریه
- دسته‌بندی‌ها: صنایع دستی , مهرپارسه
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است