English
طلسم ساختمان شماره ۲
آیسان زرفام
ساخت بنای موزه دوران اسلامی که بخشی از موزه ملی ایران واقع در خیابان ۳۰ تیر تهران است، از سال ۱۳۲۰ آغاز شد، اما اکنون پس از گذشت حدود ۷۶ سال، پس از سال‌ها تعطیلی‌های مکرر و بازگشایی این موزه، هنوز هم مدیر آن معتقد است که برای رفع برخی عیب‌ها و مشکلات نیاز به تعطیلی آن وجود دارد.
آندره گدار، معمار برجسته فرانسوی، برای موزه ملی ایران پلان مفصلی طراحی کرده بود که با طرح او موافقت نکردند و تنها به یک ساختمان که اکنون آن را با عنوان موزه ایران باستان می‌شناسیم، اکتفا شد، اما گدار می‌دانست که تنها یک ساختمان برای یک موزه مادر کافی نیست، بنابراین از معمار دیگری خواست تا چند ساختمان در محوطه موزه ملی طراحی کند. پیش‌بینی گدار درست از آب درآمد و چندین سال بعد، ساختمان شماره ۲ به موزه‌ای شاخص تبدیل شد.
کرم میرزایی، مدیر موزه دوران اسلامی داستان موزه دوران اسلامی یا همان ساختمان شماره ۲ را این‌‌چنین روایت می‌کند: «از سال ۱۳۲۰ مقدمات ساخت ساختمان شماره ۲ آغاز می‌شود و آقای اوژن آفتاندیلیان که از نزدیکان آندره گدار و معمار برجستهای بوده، طراحی این ساختمان را بر عهده می‌گیرد. آفتاندیلیان که استاد دانشگاه هنرهای زیبا بود، چند ساختمان دیگر از جمله کلیسای وانک، تالار فرهنگ، کلیسای سرکیس مقدس، دانشگاه هنرهای زیبا و تالار رودکی یا همان تالار وحدت را نیز طراحی کرده که اگر دقت کنید متوجه شباهت نمای تالار رودکی و موزه دوران اسلامی می‌شوید.»
آفتاندیلیان به غیر از ساختمان شماره ۲ که در آن زمان به قصد ایجاد موزه مردم‌شناسی ساخته می‌شود، ساختمان دیگری نیز در محوطه موزه ملی برای ایجاد یک مرکز باستان‌شناسی طراحی می‌کند که اکنون آن ساختمان قسمت اداری موزه ملی و پژوهشکده باستان‌شناسی است.
ساخت این دو بنا آغاز می‌شود، دو سال بعد زیرزمین این بناها آماده می‌شود، اما با آغاز جنگ جهانی دوم و تحولات سیاسی، اولین طلسم آشکار شده و کار ساخت بنا تا سال ۱۳۳۰ متوقف می‌ماند.
میرزایی ادامه می‌دهد: «گفته می‌شود تا سال ۱۳۳۸ کار ساخت‌وساز ساختمان شماره ۲ ادامه پیدا می‌کند و در نهایت این ساختمان هشت‌ضلعی الهام‌گرفته از کاخ ساسانی بیشابور با پلانی چلیپایی در سه طبقه آماده می‌شود، اما موزه مردم‌شناسی را به‌جای این بنا به کاخ گلستان منتقل می‌کنند، بنابراین تنها طبقه اول این بنا که تالار سخنرانی و فضای نمایشگاه‌های موقت را دربر می‌گرفته، برای برگزاری کنگره‌ها و سخنرانی‌های باستان‌شناسی و نمایشگاه دستاوردهای باستان‌شناسی استفاده می‌شود و بخشی از ساختمان اداری نیز به این بنا انتقال پیدا می‌کند.»
از آن زمان تا سال ۱۳۶۱ ساختمان شماره ۲ با کاربری‌های متفرقه و غیرموزه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، تا آنکه مرحوم دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی تصمیم به احیای این بنا می‌گیرد.
«البته بنا از نظر سازه‌ای نیز اشکالاتی داشت و برخی قسمت‌های آن نشست کرده بود، بنابراین مهندس علی‌اکبر سعیدی، معمار باتجربه، مرمت، بهسازی و تجهیز ساختمان شماره ۲ را آغاز می‌کند تا موزه ملی توسعه پیدا کند. در آن زمان فیروز باقرزاده ریاست موزه ملی را برعهده داشت.»
حدود شش سال بهسازی و مرمت ساختمان شماره ۲ به طول می‌انجامد. مشکلات فنی بنا تا سال ۶۵ رفع می‌شود و در سال ۶۸ مسئولان میراث فرهنگی وقت به فکر موزه کردن این بنا می‌افتند. تجهیز موزه از سال ۱۳۷۰ آغاز می‌شود و تا سال ۱۳۷۴ به طول می‌انجامد و در نهایت، با انتقال آثار طبقه دوم موزه ایران باستان که متعلق به دوران اسلامی بودند، در دوم آبان‌ماه سال ۱۳۷۵، ساختمان شماره ۲ برای اولین بار نام موزه را به خود می‌گیرد.
مدیر موزه دوران اسلامی توضیح می‌دهد: «موزه توسط رئیس‌جمهور وقت ایران، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، افتتاح شد و در آن زمان جزء موزه‌های مجهز کشور به حساب می‌آمد. از نظر وسعت، معماری و نورگیری طبیعی و گنبد گچی آن، که از روی مسجد امام اصفهان ساخته شده بود، بنای خاصی به‌حساب می‌آمد، اما عیوبی همانند حجیم و نامتناسب بودن ویترین‌ها، نداشتن آسانسور، نداشتن تهویه مناسب و سیستم جدید امنیتی را نیز به‌همراه داشت. چیدمان موزه نیز مناسب نبود؛ بنابراین در سال ۱۳۸۴ تصمیم به تجدید نظر در این موزه و تجهیز و بهسازی مجدد آن و تغییر در چیدمان گرفته و موزه تعطیل شد، در حالی که ما گمان می‌کردیم در کمتر از یک سال موزه بازگشایی می‌شود.»
انگار قرار نبود که این موزه روز خوش ببیند؛ چرا که این تعطیلی بسیار بیش از یک سال طول کشید؛ در واقع موزه دوران اسلامی تا ۱۰ سال پس از این تصمیم تعطیل ماند. علت این تعطیلی طولانی اما و اگرهای بسیاری را در پی داشت؛ حتی برخی عنوان کردند که مسئولان وقت از طولانی کردن روند بهسازی موزه سود مالی خوبی نصیب‌شان می‌شود و بهانه تجهیز موزه سبب اختصاص بودجه‌های مختلفی شده است که در واقع هیچ‌کدام برای موزه خرج نمی‌شود. البته این صحبت‌ها در حد یک ادعا باقی ماند. میرزایی در این باره می‌گوید: «هرگز پرونده حقوقی در مورد این مساله مطرح نشد، به نظر من اما تغییر مدیریت‌ها، سلیقه‌ها و اولویت‌های متفاوت مدیران و بودجه‌هایی که اختصاص داده نمی‌شد، علت اصلی طولانی شدن تعطیلی موزه بود، البته در این مدت آثار در مخزن همین ساختمان قرار داشت و کارهای پژوهشی و مطالعاتی و نمایشگاه‌های موقت از آثار این موزه برپا بود.»
به گفته میرزایی در تمام این مدت، معاونت میراث فرهنگی سازمان، متولی انتخاب پیمانکار، مشاور و ناظر بوده است؛ چراکه به‌دلیل بودجه قابل توجه مورد نیاز، تصمیم‌گیری در مورد موزه دوران اسلامی در سطح مدیریت سازمان انجام شده و مدیریت موزه چندان دخالتی در آن نداشته است.
در نهایت در ۸ شهریور ۱۳۹۴ با حضور اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، موزه دوران اسلامی با تغییرات در چیدمان، ویترین‌آرایی، نورپردازی و دکوراسیون داخلی افتتاح و فضای بیشتری نیز به موزه اضافه می‌شود.
اما همچنان برخی کارشناسان معتقدند که ویترین‌های موزه استاندارد نیست و به‌دلیل یکپارچگی و حجیم بودن آنها در زمان بحران خارج کردن آثار دشوار است، علاوه بر اینکه سال گذشته شیشه جداکننده یکی از ویترین‌ها روی دو ظرف دوره سلجوقی افتاد و به آنها آسیب زد. مدیر موزه دوران اسلامی با تایید این مساله که ویترین‌ها دارای معایبی است، توضیح می‌دهد: «به‌دلیل آنکه کشور در دوران تحریم بود، شرکت‌های داخلی ویترین‌ها را طراحی کردند، بنابراین نیاز به اصلاح و بهسازی ویترین‌ها و تعمیر برخی از آنها وجود دارد. به هر حال نهادی که در دولت برای ساخت ویترین‌ها بودجه اختصاص می‌دهد، یک بار این بودجه را که قابل توجه بوده، تخصیص داده بود و دوباره نمی‌پذیرفت که ویترین‌ها کلا عوض شود. در مورد حادثه شکستن ظروف سلجوقی نیز تیغه شیشه‌ای جداکننده ویترین که تکیه‌گاه شیشه رویی هم بود، متاسفانه به‌دلیل استفاده از مواد کم یا نامرغوب چسبندگی خود را از دست داد و روی آثار افتاد، البته بعد از این حادثه تمام ویترین‌های مشابه را باز و دوباره محکم کردیم .»
مدیر موزه دوران اسلامی معتقد است که برای برطرف کردن برخی عیب‌ها و تکمیل و تجهیز بیشتر نیاز است که با تعطیلی موقت موزه موافقت به عمل بیاید و بودجه مورد نیاز تخصیص داده شود.
در حال حاضریک هزار اثر در ویترین‌های موزه دوران اسلامی در معرض نمایش است که قدیمی‌ترین آنها سفالینه‌هایی متعلق به قرن ۲ و ۳ هجری قمری از نیشابور و سیراف است و جدیدترین آثار شامل آثار نقاشی، خوشنویس و فرش متعلق به دوره قاجار است.
- دسته‌بندی‌ها: مهرپارسه , میراث فرهنگی
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است